یادداشت روز به قلم علی اکبر مختاری؛

چرا برجام به نتیجه نمی رسد؟

توافقنامه برجام یکی از قراردادهای بین المللی بین ایران و قدرتهای جهانی معروف به مجموعه ۱+۵ است که همانند قطعنامه ۵۹۸ سازمان ملل(پایان دادن به جنگ تحمیلی بین ایران و عراق) در تاریخ ایران برجسته و ماندگار شده است. در قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل از طرفین جنگ میخواهد با اتخاذ تصمیم پایان دادن به کلیه عملیات نظامی بین طرفین، منازعه بین ایران و عراق  به نحو جامع، عادلانه، شرافتمندانه و پایدار حل شود. در مقام مقایسه چنانچه این قطعنامه برای پایان دادن به یک جنگ خانمانسوز و برقراری صلح از سوی ایران و عراق پذیرفته میشود  ولی طرف توافقنامه برجام قدرتهای برتر جهانی هستند و موضوع اصلی دوسال گفتگوی ممتد حل مناقشه هسته ای ایران و ایجاد صلح و امنیت در منطقه خاورمیانه و مهم تر از آن خارج شدن ایران از ساختار تحریمهای اقتصادی و خروج از بن بست انزوای بین المللی است. از سوی دیگر به نتیجه رسیدن برجام در سال ۲۰۱۵ فضای جدیدی در مناسبات جمهوری اسلامی  و جهان گشود. به سبب دیپلماسی و از رویکرد فرهنگی پروژه ایران هراسی را در جهان با شکست روبرو کرده و دولت ایران را اهل گفتگو و مذاکره و  صلح طلب و دغدغه مند در حل بحرانهای جهانی  معرفی میکند. با این توصیف خارج شدن ترامپ از این توافقنامه در سال ۹۷ و قربانی کردن ارزشهای صلح و دموکراسی بپای خودخواهی و منافع شخصی، موجب افزایش تخاصم و تهدید صلح در خاورمیانه و جهان شد. با گذشت چندین سال و ادامه مذاکرات احیای برجام در دولت دموکرات کنونی کماکان این توافقنامه به نتیجه نرسیده است. سوالی که در نزد افکار عمومی شکل گرفته است که چرا با وجود مشکلات اقتصادی وگرفتاری مردم و  تشدید بحرانهای اجتماعی در داخل  و رغبت طرفهای خارجی به احیای توافق، امیدی به اجرایی شدن این توافق نیست و چه ارزشی برای تعویق یا عدم توافق برای دولت و ملت حاصل میشود و تا کجا این شرایط ادامه دارد.  جامعه بدنبال پاسخ روشن و مشخصی در این خصوص است.

یکی از دلایلی اولیه و کلی که برای به نتیجه نرسیدن توافقنامه برجام میتوان ذکر کرد چند دهه منازعه شدید بین ایران و غرب است. سابقه دشمنی و بد عهدی های قدرتهای غربی به ویژه ایالات متحده و عدم پایبندی روسای دولتها به قرارداد های گذشته کار را پیچیده و سخت کرده است. لذا با توجه به آنارشیک بودن فضای بین الملل، ایران نیز چندان تمایل به احیای یک توافق موقت و شکننده ندارد و انتظار دارد با توجه به تجربه تلخ گذشته طرف غربی برای ثبات توافقنامه تضمین داده و  با تغییر دولتها در آمریکا پایبندی به توافق نقض نشود.

دلیل دیگر تاثیر جنگ اکراین و تقابل غرب با روسیه است. این رخداد اتحاد نانوشته ای بین ایران و روسیه و چین در مقابل غرب شکل داده است که وابستگی و گرایش ایران به سوی شرق را بیشتر کرده و موجب شده ایران  برای احیای توافق با اکراه و به مذاکرات غیر مستقیم بسنده کند. در این شرایط با توجه به تحریم جهانی روسیه، امید به وابستگی اروپا به انرژی ایران در دوره سرما و اجبار به امتیاز دادن بیشتر غرب به ایران برای دریافت انرژی اهرمی است که ایران به آن دلخوش است و این مسئله به نتیجه رسیدن و اجرای توافق را کند کرده است.

نکته مهم تر تجربه ای است  که ایران  در ادامه فراز و فرود ها در اجرایی شدن برجام دارد و آن قطع وابستگی اقتصاد از منابع خارجی و نقاطی که آسیب زا هستند. در واقع دلیل اصلی نتیجه نرسیدن برجام به مسئله ای داخلی گره خورده است که تصمیم گیران سیاست تلاش میکنند اقتصاد ایران را با قطع وابستگی از فروش نفت و قطع ارتباط بازار داخلی از تاثیر ارز خارجی اقتصاد را از تنشها و تحریم مصون دارند و به جایگاه ثبات و آرامش حداقلی برسانند.  بنابراین با توجه به سخنان رئیس مجلس و دیگر مسئولین که به یک خیزش برای نجات اقتصاد اشاره دارند و از مردم میخواهند که در مقابل تورم و گرانی ها  مقاومت و صبوری کنند. در واقع پروژه شکل گیری یک اقتصاد سوسیالیستی بدون وابستگی به درآمدهای نفتی تعریف شده است و این پروژه با افزایش مالیات گیری از اقشار و اصناف مختلف و افزایش درآمد زایی با افزایش نرخ خدمات دولتی و جراحی اقتصادی و آزاد سازی قیمتها شکل عملی به خود گرفته است.

payamgooyesemnan