یادداشت روز به قلم مهران سعادت؛

تاثیر تقابل ابرقدرت ها و تبعات آن بر اقتصاد جهان و ایران

سفر نانسی پلوسی رئیس مجلس آمریکا به تایوان و در کنار آن کشته شدن رهبر طالبان مهمترین خبر در عرصه جهانی بود و در پی آن اقتصاد سیاسی جهان نیز دچار تحول شد. پس از تنش های کلامی یک ساله گذشته، بالاخره تقابل آمریکا و چین از حالت اقتصادی وارد وضعیت سیاسی و حتی نظامی شد. سفر ریس مجلس آمریکا به آسیا بویژه تایوان آژیر وضعیت قرمز را به صدا در آورد. طبیعتاً این وضعیت آثار اقتصادی نیز به همراه خواهد داشت و شرایط اقتصادی سال دنیا را وخیم تر خواهد کرد. همین جنگ اوکراین و روسیه بحران گندم و نان و انرژی را ایجاد کرد و شرایط را برای مردم دنیا سخت نمود. حتما تقابل دو قطب بزرگ اقتصادی(چین و آمریکا) نیز وضعیت تجارت جهانی دچار آسیب خواهد نمود و به دنبال آن تورم جهانی و بیکاری جهانی را افزون نماید. در این شرایط سازمان ملل می تواند نقش اساس بازی کند و جلو جنگ جهانی اقتصادی و نظامی را بگیرد. اکنون که به اجلاس عمومی سازمان ملل نزدیک می شویم و در شهریور ماه اجلاس عمومی سازمان برگزار خواهد شد، بهتر کشورهای دنیا به دنبال اجماع عمومی برای رفع اختلافات باشند تا تقابل قدرت منجر به نابودی اقتصادی نگردد. از اجلاس سال گذشته تا کنون تنش های جهانی و قدرت های بزرگ چند برابر شده است.

سال ۲۰۲۲ با جنگ روسیه و اوکراین شروع شد. از همان ابتدا جنگ اقتصاد جهانی دچار شوک شد و بعد چند ماه آثار اقتصادی آن در اقتصاد خانوار ها خود را نشان داد. جنگ روسیه و اوکراین در واقع جنگ روسیه و اروپا و روسیه و آمریکا بود که در میدان جنگ اوکراین رخ داد. حتی بوی جنگ جهانی به مشام می رسید، که با تامل و صبر طرفین به خیر گذشت.  واقعیت این است جنگ آسیب های انسانی و اقتصاد فراوانی دارد. واقعیت دیگر این است که کشورهایی بزرگ و ابر قدرت ها در طول قرن گذشته به این نتیجه به جای جنگ های رو در رو از جنگ های نیابتی استفاده کنند. بویژه دموکرات ها در آمریکا نسبت به جمهوری ها بیشتر از این سیاست استفاده می کنند. بنابراین کشور های دیگر باید هوشیار باشند تا ابزار دست و بازیچه قدرت های بزرگ قرار نگیرند. این امر وقتی اتفاق می افتد که کشور ها از اندیشه و تفکر سیاسی پیشرفته برخوردار باشند و با تحلیل دقیق و درست در معادلات سیاسی و اقتصادی قرار بگیرند و منافع ملی بویژه اقتصادی مردم را تامین نمایند.

تحولات ناشی از جنگ روسیه و اکراین هنوز ابعاد  اقتصادی جهانی خود را  بیشتر نشان می دهد و به شدت قیمت کالاهای خوراکی را در سطح جهان افزایش داده است. اتفاقات اخیر نه تنها معادلات سیاسی دنیا را تحت تاثیر قرار داده، بلکه حوزه اقتصاد جهانی را نیز دچار دگرگونی نموده است. شاهد این بحث افزایش قیمت نفت و رسیدن آن به بالای صد دلار بعد از یک دهه است. به نظر می رسد بعد از فرو کش کردن این تنش مناسبات و معادلات مالی و اقتصادی وضعیت جدیدی پیدا خواهد کرد. در این میان همه کشور ها به دنبال این هستند که موقعیت مناسبی را در حوزه اقتصادی بدست بیاورند و منافع ملی خود را به نحو مطلوب و مناسب تامین و ترسیم نمایند. در این ارتباط انتظار می رود ایران نیز از این فضا استفاده مناسب را داشته باشد. بهر حال افزایش قیمت نفت و حامل انرژی به سبب تحولات اکراین موقعیت ایران را در مذاکرات هسته ای و رفع تحریم ها و همچنین وصول مطالبات ایران از دول بین المللی در شرایط طلای قرار داده است. بعد از یک دهه تحریم های شدید ایران می تواند با وصول مطالبات و فروش مناسب نفت، وضعیت اقتصادی کشور را تا حدودی زیادی بهبود ببخشد. تحولات اکراین می تواند یک فصل جدیدی در ارتباط با اقتصاد سیاسی ایران در منطقه و جهان ترسیم نماید. دولت سیزدهم بهتر است با تامل وارد مناقشات بین المللی شود. چرا که وضعیت اقتصادی در این چند ماه گذشته مطلوب نبوده است.

دولت سیزدهم در کنار جراحی اقتصادی و اصلاح قیمت ها، از ابتدای شروع جاری بحث مالیات را به جد مد نظر قرار داده و اخذ مالیات را به صورت هوشمند در دستور کار قرار داده است. از نظر اقتصادی سالم ترین و موثر ترین راه برای تامین هزینه های دولت، مالیات است. ۱۶ تیر ماه به عنوان روز مالیات در تقویم سالیانه کشور ثبت شده است و از ۱۶ تیر تا ۲۳ تیر به عنوان هفته مالیات نام گذاری شد است. در این ایام هدف این است که هم فرهنگ پرداخت مالیات توسعه یابد و هم درآمد از طریق مالیات در این زمان بیشتر مورد توجه قرار گیرد. در آن سو در سه ماهه اول سال تورم بالای ۵۰ درصدی را تجربه کردیم. برخی از کارشناسان اقتصادی از تورم به عنوان مالیات پنهان یاد می کند. حال سوال این است که آیا اخذ مالیات در شرایط تورمی شدید می تواند درست باشد؟ برای پاسخ به این سوال ابتدا باید ببینیم که ریشه تورم در ایران کجاست و مالیات ستانی و کسری بودجه چه نسبتی با تورم دارد. عده ای عامل کسری بودجه را عدم وصول کامل درآمد مالیاتی می دانند و عنوان می کنند فرار مالیاتی در کسری بودجه و نهایتا در تورم بالا نقش اساسی دارد و برخی هزینه های دولت را در این راستا بسیار می دانند. تا تورم کنترل نشود سیاست های دولت موثر نخواهد بود. در این ارتباط بهتر است تورم در ایران ریشه یابی شود. در مجموع باید گفت دولت در یک سال با نوسانات زیادی مواجه شده است. اکنون مهمترین نیاز کشور ثبات بویژه در حوزه اقتصادی است. در ادامه راه دولت برای ثبات اقتصادی باید گام های آگاهانه و حساب شده بردارد. از سوی دیگر سیاست های بین المللی درست ثبات اقتصادی داخلی را تقویت می کند

payamgooyesemnan