یادداشت روز به قلم ابوالقاسم کواکبیان؛

با بخشنامه و دستورالعمل جمعیت زیاد نمی شود!

اخیراً نرخ زادوولد به‌طور نگران‌کننده‌ای کاهش یافته است؛ لذا کارشناسان معتقدند این کاهش موالید در ایران هشداری جدی برای جمعیت ایران است. گرچه مسئولانِ امر به تشویق‌های جورواجور برای پیشگیری از این نقیصه اقدام کرده‌اند و برای مثال، بانک‌ها موظف شدند طی ضوابطی، برای فرزند اول صدمیلیون، فرزند دوم دویست‌میلیون، فرزند سوم سیصدمیلیون، فرزند چهارم چهارصدمیلیون و به همین ترتیب برای فرزند پنجم پانصدمیلیون تومان وام پنج‌ساله پرداخت کنند و از سوی دیگر، مقرر شد مبلغ یارانۀ خانواده‌هایی که فرزندآوری بیشتری دارند، تا سه‌برابر افزایش یابد و شرکت‌های خودروسازی پس از تولد فرزند دوم، یک دستگاه خودرو را بدون قرعه‌کشی و بدون در نوبت ماندن، به خانوادۀ مربوط تحویل دهند و تشویق‌های دیگری نیز مثل دادن ۱۵۰ متر زمین، افزایش حقوق اولاد برای کارمندان، کاهش تعرفۀ آب و برق، نُه ماه مرخصی زایمان برای مادران، احداث مهد کودک در ادارات، نیم‌بهابودن خدمات شهری مثل حمل‌ونقل عمومی یا بلیت سینما برای فرزندآوری در نظر گرفته شده است، بااین‌حال، با همۀ این مشوق‌ها، آمار ازدواج روند کاهشی و آمار طلاق روند افزایشی دارد و به‌ویژه فرزندآوری به حد نگران‌کننده‌ای کم شده است؛ به‌طوری‌که گفته می‌شود تا چند سال دیگر به‌جای جمعیتی پویا و سرزنده و تولیدکننده، جمعیتی سالمند و پیر و فرتوت و مصرف‌کننده خواهیم داشت و از هم‌اکنون باید در فکر تعداد زیادی سرای سالمندان در هر شهر و دیاری باشیم؛ چون دیگر فقط بحث عاطفۀ فرزندان نیست که بگوییم از نگهداری والدین سالمند خود ابا دارند؛ بلکه خود همین فرزندان سالمند و بعضاً ناتوان خواهند شد.

برای ثابت نگهداشتن جمعیت، هر زوجی باید لااقل دو فرزند را جایگزین خود کنند و چه بسا گاهی برخی فرزندان در دوران کودکی یا بزرگ‌سالی، به‌دلایل مختلف پیش از پدر و مادر خود فوت می‌کنند؛ ولی شوربختانه هم‌اکنون عده‌ای از جوانان، یا ازدواج نمی‌کنند یا پس از چند سال ازدواج، فرزندی ندارند یا اگر هم فرزندی دارند، تک‌فرزندی هستند. بدیهی است با این روند، افراد به‌سمت تنهاشدن و پیرشدن سوق پیدا می‌کنند و تجربۀ داشتن عمو و خاله و دایی و عمه و جمع فامیل و خاندان بزرگ به بوتۀ فراموشی سپرده خواهد شد.

اگر به تاریخ نگاهی بیندازیم، می‌بینیم که جمعیت ایران در سال ۱۳۱۸ کمتر از هجده‌میلیون نفر بوده است و در سال ۱۳۴۵ بیش از ۲۵میلیون نفر بوده و در زمان انقلاب اسلامی ایران، به قریب ۳۵میلیون نفر رسیده است. با اینکه حکومت آن دوران با نصب پوستر در اماکن بهداشتی و تبلیغ در رادیو و تلویزیون، با شعار «فرزند کمتر، زندگی بهتر» مردم را به داشتن اولاد کمتر تشویق می‌کرد و حتی سیاه‌بازها می‌خواندند «ارباب خودم، دو تا بچه کافی است»، مردم گوششان بدهکار نبود و کمتر خانواده‌ای بود که کمتر از هفت یا هشت فرزند داشته باشد. با اینکه اوایل انقلاب اندکی از تعداد فرزندآوری کاسته شد، در سال‌های جنگ، مقارن با ایام جنگ تحمیلی، میزان رشد جمعیت به‌طور ناگهانی زیاد شد؛ طوری‌که همه‌جا سخن از جمعیت جوان ایران بود؛ اما شوربختانه در دهۀ نود به‌بعد کشور با کاهش نرخ موالید روبه‌رو شد و از ۶درصد سال ۱۳۶۰ به قریب ۱درصد در سال‌های اخیر رسید.

با ادامۀ این روند نزولی، همان طور که ذکر شد، کشورمان به بحران جمعیتی دچار خواهد شد؛ لذا ازنظر نگارنده، سیاست‌های تشویقی ذکرشده چندان تأثیری در رشد موالید نداشته و ندارد؛ چون ازدواج و فرزندآوری را نمی‌توان دستوری یا با تزریق وام‌های جورواجور تضمین کرد؛ به‌ویژه اینکه شیوع ازدواج‌های رنگارنگی چون ازدواج سفید و بنفش و خاکستری و از آن سو، جشن طلاق و ازدواج صوری و صیغه‌های موقت که برخی از آقایان توصیه می‌کنند و نیز همۀ نسخه‌های دیگر، نابودگر جریان طرح ازدیاد جمعیت و پیدایش نسل جدید خواهد بود.

در پایان، به نظر نگارنده می‌رسد با احیای خانواده‌های سنتی، تأکید بر نقش اصلی پدر و مادر در تربیت فرزندان، برپایی عدالت و رفع تبعیض در همۀ زمینه‌ها، پیاده‌کردن قوانین به‌طور شفاف و واقعی، تأکید بر ارزش و اهمیت کار و زحمت برای ادارۀ زندگی و در یک کلمه با ترویج فرهنگ صحیحِ زندگی‌کردن می‌توان بر این مشکل اصلی حاد غلبه کرد؛ برای مثال، هم‌اکنون بیش از شش‌میلیون نفر از افراد دارای تحصیلات تکمیلی و سرمایۀ فراوان به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند و در مقابل، عدۀ زیادی مهاجر از کشور افغانستان از هر معبری وارد کشور ما شده‌اند که نه مدرک تحصیلی عالی دارند و نه ثروت آن‌چنانی!

در کشوری که صبح از خواب برمی‌خیزیم و می‌شنویم یک شرکت خصولتی به‌نام فولاد مبارکه با دادن رشوه به کسانی که تصور آن برایمان غیرممکن است، ۹۲هزارمیلیارد تومان اختلاس می‌کند، اعتماد و امید به آیندۀ نسل جوانمان را تباه کرده‌ایم و بعید است با این وضعیت اقتصادی و تبعیض در شرایط استخدامی، زیر بار ازدواج و فرزندآوری بروند.

payamgooyesemnan