گزارش روز (گزارشگر : مائده شریفی)

اتلاف انرژی و چالش‌های مقابله با آن

اتلاف انرژی و پیامدهای ناشی از آن امروزه به یکی از مهمترین معضلات جوامع و حکومت‌ها تبدیل گردیده است. محدود و اتمام پذیر بودن منابع فسیلی و رشد روزافزون و لجام گسیخته مصرف انرژی در میان ملت‌ها، آینده بشریت را با تهدیدهای جدی مواجه نموده است.

امروزه شاهد هستیم که ماهیت جنگ‌های به وقوع پیوسته در اقصی نقاط دنیا جنبه دستیابی به انرژی و منابع محدود آن را دارد، بطوریکه حمله ایالات متحده به کشور عراق با صرف هزینه‌های میلیاردی و سرسام‌آور درستی این نظریه را به اثبات می‌رساند.

با توجه به مطالب گفته شده و پیش‌بینی‌های صورت گرفته توسط متخصصان امر قطعا جنگ‌های آینده دنیا، جنگ‌های دستیابی به منابع انرژی خواهد بود و ملت‌ها و حکومت‌هایی پیروز این نبرد سخت خواهند بود که قدر و ارزش منابع انرژی محدود خود را دانسته و روش‌های مصرف بهینه آن را شناسایی و اجرا نمایند.

محمد کسرایی در ابتدای سخنان خود درباره فرهنگ مصرف بیان کرد: من از منظر جامعه شناختی به این موضوع پاسخ می‌دهم و ممکن است اصحاب سایر رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی برای آن پاسخ‌های دیگری داشته باشند. ظاهر داستان ساده اما در واقع مسئله پیچیده است. اعلام می‌شود که مردم در مصرف انرژی صرفه جویی کنند اما مردم به این موارد که دولت از آنها می‌خواهد، توجه نمی‌کنند. دلایل این امر پیچیده است و نشان می‌دهد سرمایه اجتماعی خدشه‌دار شده است، یکی از مولفه‌های سرمایه اجتماعی، اعتماد است که ابعاد مختلفی دارد، یکی از ابعاد آن اعتماد مردم به سازمان‌ها و نهادهایی است که مسئول اداره جامعه هستند. اینکه چطور این اعتماد از بین می‌رود، در یک فرآیند اجرایی و عملیاتی زمانمند اتفاق افتاده است.

او ادامه داد: مردم رفتارهایی از نهادها و سازمان‌ها دیده‌اند که موجب شده اعتمادشان نسبت به آنها از بین برود زیرا خود آنها نیز مواردی که باید را، رعایت نمی‌کنند. مگر دولت در مصرف انرژی و آنچه در اختیارش هست، صرفه جویی می‌کند؟ موارد متعددی وجود داشته که در آنها منافع عمومی و مردمی مطرح بوده است اما دولت آن موارد را رعایت نکرده است.

کسرایی با اشاره به یکی از این موارد، گفت: اعلام نرخ جدید ارز و محدودیت‌های پرداخت آن در فروردین ماه امسال از جمله یکی از این موارد است. دولت که منظور من در اینجا قوه مجریه است، اعلام می‌کند که لیست بلند بالایی از دریافت کنندگان ارز تخلف داشته‌اند. بنابراین، موضوع نشان می‌دهد که دولت موضوع را کنترل نکرده است، با این روند مردم به چه چیزی می‌توانند اعتماد کنند؟

وی بیان کرد: از بین رفتن اعتماد و در مجموع سرمایه اجتماعی محصول مشاهدات عام مردم از روند، وقایع و حوادثی است که در این کشور اتفاق افتاده و می‌افتد در حالی که این مردم در برهه‌های مختلف خودشان را به خوبی نشان داده‌اند. مگر این مردم در جنگ چه کاری انجام می‌دادند؟ از مال و جانشان مایه می‌گذاشتند، بسیاری از ستادهای مردمی خود جوش امکانات مردمی را جمع آوری می‌کردند. در زلزله کرمانشاه مشخص شد که مردم اعتماد ندارند و به سلبریتی‌ها و ورزشکاران اعتماد دارند و کمک‌شان را از طریق آنها به مردم زلزله زده رساندند.

او درباره اینکه باید وظیفه مردم در مواجه با مصرف درست انرژی چگونه باشد؟ اعلام کرد: نقش رسانه‌ها، نهادها و سازمان‌های غیر دولتی در این زمینه بسیار مهم است. حتی افرادی که هنوز مردم به آنها اعتماد دارند نیز در این زمینه وظیفه دارند. باید به سراغ این افراد و نهادهای عمومی که همچنان به آنها اعتماد وجود دارد، برویم و از آنها کمک بگیریم زیرا ممکن است جامعه به توصیه‌های آنها جواب بدهد اما نباید فراموش کنیم که استفاده بیش از حد از این افراد و نهادها منجر به سوزاندن آنها نیز می‌شود.

کسرایی درباره مسئولیت شهروندان در این زمینه نیز اظهار کرد: گاهی اوقات برخورد با افرادی که در مصرف انرژی زیاده روی می‌کنند ممکن است منجر به جریح دار کردن افراد شود. زیرا در حال حاضر این حس بد که همه دارند مملکت را نابود می‌کنند، وجود دارد و برخی می‌گویند من که دارم پول آب و گاز برق را می‌دهم، پس چرا مصرف نکنم؟ یکی دیگر از شایعات مطرح این است که ایران به برخی از کشورهای حوزه جنوبی خلیج فارس آب صادر می‌کند. این حرف‌ها در افکار عمومی می‌چرخد و دولت باید در این زمینه شفاف سازی کند. به هر حال این صحبت‌ها بر افکار عمومی اثر می‌گذارد.

وی گفت: او بیان کرد: دولت باید شفاف سازی کند و صداقتش در رابطه با مردم را نشان دهد. مردم در زمان هشت سال جنگ به شفافیت و صداقت دولت اعتماد داشتند که برنج، گندم و حتی طلایشان را به دولت می‌سپارند تا به دست رزمندگان در جبهه برسد.

کسرایی اظهار کرد: فقط صرفه جویی در مصرف برق و آب مطرح نیست بلکه موارد بسیاری دارای اهمیت هستند. ما در زندگی عمومی و اجتماعی خیلی پرمصرف هستیم و باید در این زمینه فرهنگ‌سازی صورت بگیرد.

هانیه اعتمادی درباره اینکه چطور می‌توان به افزایش سرمایه اجتماعی که بین مردم و حاکمیت برقرار بوده است، کمک کرد، توضیح داد: بنده به کاهش آلام اجتماعی اعتقاد دارم. یکی از روش‌های آن تسهیل‌گری است. اینکه به تسهیل‌گرانی نیاز داریم که مداخله کنند تا سرمایه اجتماعی را افزایش دهند و این موضوع عجیبی نیست.

اعتمادی با بیان اینکه تسهیل‌گران با ورود به یک محله می‌توانند به مشکلات ورود پیدا کنند و به رفع آن کمک کنند، درباره تجربه شخصی‌اش در این زمینه، اظهار کرد: یک بار به عنوان مددکار جامعه‌ای وارد محله‌ای شدم که آب لوله کشی نداشتند. اول فکر می‌کردم به عنوان یک مددکار اجتماعی باید جامعه را نجات دهم به همین دلیل با اداره آب وارد مذاکره شدم که اتفاق مورد نظر ما نیفتاد. بعدها که با تسهیل‌گری آشنا شدم، متوجه شدم می‌توان از طریق مردم به خودشان کمک کرد.

اعتمادی ادامه داد: راهکار این بود که مشارکت مردمی را جلب کنیم و این کار در تخصص تسهیل‌گر است. تسهیل‌گر می‌تواند با تشکیل گروه‌های مختلفی از مردم وارد محله شود.  معمولا افرادی که در مسجد محله مشارکت دارند، به این گروه اضافه می‌شوند. تسهیل‌گر با فنی به نام گفتگو با این افراد وارد مذاکره می‌شود، معمولا هم سرمایه اولیه اجتماعی وجود دارد و مردم دلشان می‌خواهد که محله شان بهتر شود اما چون راهکار را نمی‌دانند، کار سخت می‌شود.

او اضافه کرد: شاید باورتان نشود اما راه حل‌ها نیز دست مردم است، می‌توانند آن را پیدا کنند و قرار نیست تسهیل‌گر راه حل بدهد بلکه فقط شرایط را تسهیل می‌کند که مردم کنار هم قرار بگیرند، با هم گفتگو کنند تا سرمایه اولیه اجتماعی بالا برود. در مثالی هم که مطرح کردم من به عنوان تسهیل‌گر فقط همراه مردم شدم تا آنها توانستند مشکل‌شان را کنند.

این شهروند با بیان اینکه محله گرایی یگی از راه حل های این مشکل است، گفت: محله گرایی یک رویکرد است و اگر ما بتوانیم در سمنان از سطح کوچک، محله گرایی کنیم و گروه‌های کوچک را شکل دهیم، جامعه مدنی شکل می‌گیرد. جامعه مدنی سطح وسطی بین دولت و ملت است که خواسته‌های ملت از طریق نمایندگان مردم به دولت می‌رسد.

اعتمادی با بیان اینکه ادبیات این رویکرد مطرح شده است، اظهار کرد: دولت باید با سطحی به نام نهادهای مدنی مذاکره کند اما ما هنوز نهادهای مدنی قوی نداریم. برای مثال انجمن‌های حمایت از کودکان به عنوان تشکل‌های مدنی ما وجود دارند اما توسط زنان دلسوزی شکل گرفته که دانش جامعه شناسی ندارند و زمانی که با دولت مذاکره می‌کنند در سطح همان افراد دلسوز هستند به همین دلیل دانش تخصصی به نام تسهیل‌گری و جامعه شناسی لازم است.

مرتضی ایزدی درباره فرهنگ مصرف در ایران بیان کرد: بد مصرف کردن از آب، برق، گاز و هدر دادن انرژی، بی‌توجهی به رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی و درست نکردن از ابزار و امکاناتی که در اختیار داریم را تاخر فرهنگی می‌گویند.

وی اظهار کرد: به اعتقاد من فرهنگ دو قسمت است، یک قسمت آن مادی و قسمت دیگر معنوی است. فرهنگ مادی شامل آب، ماشین، یخچال، گاز و غیره است که می‌توان آن را با وجه نقد خرید اما در فرهنگ معنوی طرز استفاده از آن مطرح است.

این شهروند ادامه داد: برخی با در اختیار داشتن فرهنگ مادی نمی‌توانند از فرهنگ معنوی آن به درستی استفاده کنند مثل لوازم آرایش که بسیاری از زنان و دختران آن را تهیه می‌کنند اما فرهنگ استفاده از آن را ندارند.  برای مثال در حال حاضر فرهنگ آپارتمان نشینی در تهران با مشکل کمتری نسبت به برخی از استان‌ها یا شهرستان‌های دیگر روبرو است زیرا مردم با زندگی کردن در آپارتمان کم کم با شرایط فرهنگی آن آشنا شدند و آن را یاد گرفته‌اند. پس آشنایی مردم با فرهنگ معنوی نیاز به زمان دارد.

ایزدی اضافه کرد: تمام مشکلات موجود در جامعه از گذاشتن زباله پشت در آپارتمان، رعایت نکردن قوانین راهنمایی و رانندگی، درست مصرف نکردن انرژی و همه موارد مشابه به دلیل نداشتن فرهنگ معنوی اتفاق می‌افتد.

او با بیان اینکه افراد با توجه به تحصیلات، زندگی در شهر و تربیت درست خانوادگی تاخر فرهنگی‌شان متفاوت است، افزود: این امر را مثل یک خط مورب رو به بالا در نظر بگیرید که نوک آن تکنولوژی است و بعد از آن به ترتیب فرهنگ معنوی و فرهنگ مادی را در نظر بگیرید. مردم دنیا با توجه به چنین خطی حرکت می‌کنند. در هیچ کجای دنیا حتی کشور سوئیس، مردم آنچه را که زود در دسترس‌شان قرار می‌گیرد، درست مصرف نمی‌کنند زیرا این امر به زمان نیاز دارد.

وی یادآور شد: مردمی که زودتر با تکنولوژی جدید آشنا شدند، زودتر ماشین دودی، دوچرخه، گاز یا برق دیده‌اند، زودتر نیز نحوه درست استفاده از آن را یاد گرفته‌اند و تاخر فرهنگی کمتری دارند. مردم ایران و سمنان نیز روی چنین خطی حرکت می‌کنند. مردم سمنان نسبت به برخی دیگر از شهرهای کوچک تاخر فرهنگی کمتری دارند.

ایزدی درباره اینکه ما به عنوان یک شهروند چگونه می‌توانیم در این زمینه به هموطنانمان کمک کنیم؟ توضیح داد: این موضوع باید از خانواده و از دوران کودکی آموزش داده شود. باید به فرزند خود نحوه درست مصرف کردن از انرژی را در خانواده، مدرسه آموزش داد. رسانه‌ها از جمله رسانه ملی نیز می‌توانند با ساخت برنامه‌های مرتبط  در این زمینه فرهنگ سازی کنند. باید افرادی که نحوه درست مصرف را رعایت نمی‌کنند جریمه یا تنبیه شوند تا این روند تکرار نشود، گرچه فرهنگ سازی نیاز به زمان دارد اما می‌توان به مرور زمان آن را عملی کرد.

او با بیان اینکه البته برای فرهنگ سازی نیز دو راه وجود دارد، ادامه داد: یکی آنکه افراد خود به خود یاد بگیرند. افرادی که از شهرهای کوچکتر وارد شهرهای بزرگتر می‌شوند از همان ابتدا با بسیاری از مسائل آشنا نیستند اما کم کم خود شهر قوانینش را یاد می‌دهد. ازطرفی والدین نیز نقش مهمی در این زمینه دارند و زوج‌های جوانی که بچه دار می‌شوند باید درست مصرف کردن را نیز به فرزندانشان آموزش دهند.

ایزدی در پایان سخنان خود بیان کرد: خود من، اخیرا با فردی درباره درست مصرف کردن آب و برق بحث می‌کردم که مدعی بود «وقتی آب و برق را به کشورهای دیگر می‌فروشند، چرا من مصرف نکنم؟ خوب این کار را نکنند تا  ما نیز برای مصرف آن مشکلی نداشته باشیم». مطرح کردن چنین صحبت‌هایی بدبینی سیاسی به وجود می‌آورد. همه چیز از فرهنگ شروع می‌شود و به فرهنگ بر می‌گردد. تئوری فرهنگ گرایان این است که اساس بدبختی و پیشرفت فرهنگ است. کویت و عربستان اقتصاد دارند اما فرهنگ ندارند در حالی که فرهنگ نقش اساسی و مهمی دارد.

در آخر نیوشا منتظری یکی دیگر از صاحب نظرانی بود که در این باره عنوان نمود:  امروزه درک اهمیت و ضرورت مصرف عاقلانه و صحیح اشکال مختلف انرژی بر هیچ یک از عقلای عالم و سیاستمداران فهمیده پنهان و پوشیده نمی‌باشد و شاهد هستیم که چگونه کشورهای مترقی و پیشرفته دنیا سیاست‌ها و روش‌های متعددی را جهت حفظ و ذخیره‌سازی منابع محدود خود در پیش گرفته‌اند. جالب است بدانیم اکثر کشورهای مذکور فاقد منابع و ثروت‌های خدادادی بوده و از طرفی با توجه به پیشرفته بودن منابع و تکنولوژی در این ممالک و نیاز فراوان به انرژی، روی به فناوری و یافتن شیوه های جدید خلق انرژی یا استفاده بهینه از آنها آورده‌اند.

منتظری افزود: متاسفانه شاهد هستیم که مردم و سیاستمداران کشورمان هنوز به درستی قدر و ارزش ثروت‌های خدادادی خود را درک ننموده‌اند. ایران از لحاظ دارایی، ثروت‌ها و منابع طبیعی از معدود کشورهای غنی دنیا می‌باشد. ذخایر فراوان نفت، مخازن عظیم گاز، معادن بیشمار زغال‌سنگ، مس و… از هدایای خداوند متعال به مردم این سرزمین کهن می‌باشند و شاید دسترسی آسان و بدون زحمت به این ثروت‌ها بوده که باعث گردیده اهمیت موضوع در میان مردم این سرزمین آن‌چنانکه باید و شاید مورد توجه قرار نگیرد.

وی یادآور شد: بزرگترین چالش برای نسل‌های آینده حل مشکل کمبود انرژی و آلودگی محیطی است که در اثر مصرف انرژی‌های فسیلی به وجود آمده است. در کشورهای در حال توسعه شبیه ایران، حدود ۶۰ درصد انرژی در ساختمان مصرف می‌شود. اگر ما بخواهیم از یک سو با مساله انرژی و از سوی دیگر با مساله تغییر اقلیم برخوردی مناسب داشته باشیم می‌بایست به بناهایمان بیش از پیش توجه نمائیم. اگر ما به ساخت بنا توجه بیشتری داشته باشیم و انرژی را از طریق منابع تجدیدپذیر تامین کنیم و از این طریق صرفه‌جویی را در ساختمان‌ها فراهم کنیم بسیاری از مشکلات آینده بشر را مرتفع نموده‌‌ایم.

منتظری در تاکید سخنان خود اظهار داشت: مقایسه مصرف انرژی در ساختمان‌های کشور با مقدار متناظر آن در کشورهای توسعه‌یافته، گویای فاصله زیاد بین این دو مقدار است و این واقعیت، تجدیدنظر اصولی در سیاست‌های مصرف انرژی در بخش ساختمان را ضروری می‌سازد. گرچه بدلیل پایین بودن بهای انرژی در کشور، هزینه گزافی از مصرف بالای انرژی بر صاحبان آنها تحمیل نمی‌گردد، اما با در نظر گرفتن  این موضوع که یارانه این انرژی از سوی دولت پرداخت می‌شود، به راحتی می‌توان دریافت که صرفه‌جویی در مصرف انرژی دردیدکلان و ملی ، چه فوایدی به همراه خواهد داشت. بنابراین یک راه عمده صرفه‌جویی در مصرف انرژی در سطح ملی، بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان‌هاست.

او در ادامه سخنان خود گفت: اگر راهکارهای مربوط به مصرف صحیح انرژی و ذخیره‌سازی آن تعیین و اجرا شود به سادگی از مخارج خانواده تقلیل خواهد یافت و از این طریق هم به اقتصاد خانواده و هم در سطح کلان به اقتصاد کشور کمک شایانی خواهد شد.

منتظری توضیح داد: بهره‌وری استفاده مطلوب، مؤثر و بهینه از زمان، مجموعه امکانات، ظرفیت‌ها، سرمایه‌ها، نیروها و منابعی است که به انسان برای رسیدن به رشد و شکوفایی همه‌جانبه کمک می‌کند. بهره‌وری می‌تواند به معنای بیشترین استفاده از کمترین امکانات و منابع، در راه رسیدن به رشد و شکوفایی همه‌جانبه زندگی انسان باشد.برای این که بهره‌وری در یک جامعه پایگاهی پیدا کرده و ماندگار شود و در متن عقاید و سنت‌های بومی ریشه بدواند، باید نه تنها به عنوان یک معیار اقتصادی، بلکه به‌عنوان اندیشه و تفکر مطرح شود.

وی همچنین اذعان داشت: تعیین سهم صورت‌های مختلف انرژی در سبد انرژی هر جامعه با توجه به امکانات بلندمدت آن و همچنین به کارگیری پربازده‌ترین شیوه استفاده از آن‌ها است که متضمن کاهش تخریب منابع انرژی و تاثیرات سوء ناشی از استفاده ناصحیح از انرژی بر دیگر عوامل حیات و محیط زیست است؛ زیرا استفاده درست و به‌جا از انرژی، نه تنها متضمن استمرار حیات و توسعه پایدار جامعه است، بلکه منجر به بقاء انرژی برای همگان و نسل‌های آتی و مانعی برای تولید و گسترش آلودگی‌های محیط زیستی ناشی از مصرف نادرست انرژی خواهد بود.

منتظری در پایان گفت: باور من این است که برای بهره‌ور بودن و رسیدن به توسعه پایدار، باید راه مدیریت صحیح منابع انرژی خود را بدانیم؛ انتخاب این راه می‌تواند معیاری برای ارزیابی عملکرد تلاش‌های ما در بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی باشد تا جامعه‌ای بهره‌ورتر را با سخت‌کوشی، دلسوزی و آینده‌نگری بیشتر برای خود به ارمغان بیاوریم و معتقدم نهادینه کردن این امر مهم، عاملی راهبردی در توزیع عادلانه انرژی در سطح جامعه بوده و می تواند کمک شایانی به رشد متوازن اقتصاد کشور و حفظ محیط زیست کند.

payamgooyesemnan