گزارش روز (گزارشگر : علیرضا عربی)

دریافتی پزشکی قانونی در مقایسه با ماهیت سختی کار همخوانی ندارد

پزشکانِ پزشکی قانونی در بسیاری از مواقع مجبورند برای رسیدن حق به حق‌دار، صحنه‌های دلخراشی را ببیند که انسان‌های عادی تحمل دیدنش را ندارند.

سازمان پزشکی قانونی کشور به عنوان سازمانی تخصصی و مستقل در قوه قضاییه، با بهره‌گیری از کارشناسانی کارآمد و متخصص و با استفاده از فن‌آوری‌های نوین در راستای کشف حقیقت و کمک به استقرار عدالت در جامعه، نظرات کارشناسی خود را در امور پزشکی قانونی با رعایت صحت، دقت و سرعت و بر اساس اصول علمی، قانونی و شرعی به مراجع ذیصلاح ارایه می‌نماید.

پزشکی قانونی و زیرشاخه‌های تخصصی و فوق‌تخصصی آن همچون سایر رشته‌های پزشکی در دهه‌های اخیر دچار تحولات عظیمی شده است و هر روز ابعاد تازه‌ای در آن ظهور می‌نماید.

امروزه با وجود پیچیدگی ها و تنوع ابعاد جرم و جنایت، بدون بهره‌برداری از منابع علمی جدید و تکنولوژی‌های نوین پزشکی قانونی و همچنین بدون استفاده از نظرات کارشناسی نیروهای متبحر و متخصص این سازمان کشف حقیقت کاری بسیار دشوار و اغلب غیرممکن است.

اولین شکل رسمی پزشکی قانونی در ایران در سال ۱۳۰۱ به صورت اداره پزشکی قانونی مستقر در دادگستری توسط دکتر فیلسوف الاطباء بنا نهاده شد. اما تا سال ۱۳۲۱ معاینات بالینی قانونی معمولاً در مطب پزشکان صورت می گرفته که بعد از بهره برداری از اداره پزشکی قانونی واقع در کاخ دادگستری معاینات بالینی در محل این اداره انجام می شد ولی تشریح قانونی اجساد در محل بیمارستان رازی و سینا و آزمایشهای سم شناسی در دانشگاه تهران صورت می گرفت .

در واقع پزشکی قانونی به شکل نوین آن در ایران از حدود نه دهه پیش به صورت اداره‌ای وابسته به وزارت دادگستری فعالیت خود را آغاز کرد و با توسعه روش‌های کشف جرم و افزایش نیاز مجامع قضایی به خدمات پزشکی قانونی به اداره‌کل تبدیل و در سال ۱۳۷۲ با عنایت به توسعه کمی و تخصصی‌تر شدن این خدمات با تصویب مجلس شورای اسلامی، سازمان پزشکی قانونی کشور به عنوان سازمانی مستقل و زیر نظر رییس قوه قضاییه تأسیس شد.

در حال حاضر سازمان پزشکی قانونی کشور یک سازمان تخصصی است که گام‌های بلندی برای نیل به استانداردهای بین‌المللی برداشته است و نقش تعیین کننده‌ای جهت اجرای هرچه صحیح تر، موثرتر، صریح تر و سریع تر قانون به عهده دارد.

امروزه این سازمان با استفاده از روش‌های علمی روز دنیا و تجهیزات و امکانات نوین و پیشرفته به یکی از قطب‌های علمی کشور و منطقه در امور تخصصی پزشکی قانونی مبدل شده است، به گونه‌ای که در پاره‌ای از عرصه‌های علمی از مراکز منحصر به فرد کشور می‌باشد. تبادلات علمی و آموزشی گسترده با مراکز علمی در داخل و خارج و همکاری با بخش‌های اجرایی و پیش‌گیری در سطح کشور، به طور بالقوه و بالفعل سازمان پزشکی قانونی کشور را از پتانسیل بالایی برای امور پژوهشی و آموزشی کاربردی جهت ارتقاء کمی و کیفی خدمات کارشناسی خود و حوزه‌های مرتبط بهداشتی و سلامت و توسعه مبانی علمی کشور برخوردار نموده است.

اداره کل پزشکی قانونی استان سمنان در اسفند ماه ۱۳۷۲ در شهرستان سمنان تأسیس و به تدریج در سایر شهرستان‌های استان نیز ادارات پزشکی قانونی افتتاح شد. این اداره کل مشتمل بر واحدهای معاینات بالینی، سالن تشریح، آزمایشگاه، بخش های اداری و مالی است.

این اداره کل در بخش آموزش و پژوهش نیز فعالیت دارد. از جمله آموزش دانشجویان مامایی، تدریس کارشناسان اداره کل در دانشکده های مامایی، پزشکی، حقوق و برگزاری جلسات مشترک با قضات، برگزاری دوره آموزه های پزشکی قانونی در بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی است.

پزشکانی که در این حوزه فعالیت دارند وظیفه تعیین علت مرگ‌های ناگهانی را به عهده دارند تا بتوانند مشخص کنند فرد در اثر خودکشی، قتل، تصادف، و یا دلایل طبیعی جانش را از دست داده‌است. پزشکان قانونی برای تعیین دلیل مرگ از مجموعه ابزار و وسایلی و تکنیک‌هایی برخوردارند که رایج‌ترین آنها کالبدشکافی است.

فعالیت در پزشکی قانونی سختی‌های خودش را دارد. پزشکی که در سازمان پزشکی قانونی کار می‌کند نه‌تنها یک پزشک است بلکه باید یک روان‌پزشک، استاد و پلیس و مشاور خانواده هم باشد.

کار در بخش‌های مختلف پزشکی قانونی سختی‌های خودش را دارد اما سختی کار در این سازمان وقتی نمود بیشتری پیدا می‌کند که بدانید پزشکانِ پزشکی قانونی در سخت‌ترین شرایط زندگی هر فردی با او روبه‌رو می‌شوند.

مرگ یک عزیز، دعوای سخت زن و شوهر، نزاع و درگیری که منجر به مصدومیت شده است، تصادفاتی که قطع عضو افراد را رقم‌زده است تنها چند موردی است که متخصصان پزشکی قانونی با آن روبه‌رو هستند.

دکتر حسن معمار، متولد سال ۱۳۳۸ در سمنان، از جمله پزشکانی است که با تلاش و همتش در رشته پزشکی قبول شد و بعد از تحصیل در پزشکی عمومی، در سال ۱۳۷۵ با شرکت در آزمون استخدامی پزشکی قانونی و اخذ نمره قبولی، وارد این سازمان شد.

دکتر معمار می گوید: در بسیاری از مواقع مجبور است برای رسیدن حق به حق‌دار، صحنه‌های دلخراشی را ببیند که انسان‌های عادی تحمل دیدنش را ندارند ولی با همه وجود، این صحنه‌ها را به جان می‌خرد تا پرده از واقعیت بردارد. در گفتگوی این هفته به سراغ وی رفتیم.

چندساله هستید؟

۶۲ ساله.

فرزند دارید؟

بله. ۲ فرزند دختر دارم.

در دوران مدرسه دوست داشتید چکاره شوید؟

رشته مهندسی را دوست داشتم ولی سرنوشت مرا به سمت و سوی پزشکی آورد.

چندسال از خدمت شما در پزشکی قانونی می‌گذرد؟

حدود ۲۵ سال.

چطور به شغل پزشک قانونی رسیدید؟

با شرکت در آزمون ورودی این سازمان و اخذ نمره قبولی، از سال ۷۵ به استخدام این مجموعه در آمدم.

اگر به سال‌های دور برگردید بازهم این شغل را انتخاب می‌کنید؟

البته شرایط آن زمان با امروز تفاوت زیادی دارد. با توجه به اینکه هدف خدمت به مردم و جامعه است و این خدمت ارزشمند و متعالی می باشد، با این دیدگاه قطعا این شغل را انتخاب می کردم.

وقتی مشغول به کار در پزشکی قانونی شدید ازدواج کرده بودید؟

بله. بنده در سال ۱۳۷۰ ، قبل از استخدام در پزشکی قانونی و دوران دانشجویی ازدواج کردم.

نظر خانواده درباره شغل شما چیست؟

خانواده به ویژه همسرم حامی و مشوق خوبی برای بنده بودند و اصلا به بعد مادی این شغل نگاه نمی کند.

عمده وظایف پزشکی قانونی چیست؟

انجام امور کارشناسی در حوزه معاینات بالینی عمومی و تخصصی- انجام امور کارشناسی درحوزه متوفیات شامل: کالبد گشایی قانونی و تعیین علت مرگ، تشخیص هویت، تقدم و تاخر فوت و …- . انجام امور کارشناسی در حوزه امور آزمایشگاهی (سم شناسی، آسیب شناسی، سرولوژی و (dna)- تشکیل کمیسیون های پزشکی و انجام امور کارشناسی در زمینه بررسی قصور پزشکی، صدمات جسمی، علت فوت و مسائل روانپزشکی- ساماندهی اجساد در حوادث و بلایای جمعی- انجام فعالیت های پژوهشی- انجام فعالیت های آموزشی داخل سازمانی و آموزش دانشجویان پزشکی، دستیاران پزشکی قانونی و سایررشته های وابسته.

از سختی کار پزشکی قانونی بگویید؟

سختی کار پزشکی قانونی به این دلیل است که کار پزشکی قانونی با کار قضایی گره خورده است و اینجا حق و حقوق مردم مطرح است، سختی کار از حد معمول هم بالاتر است. حدود ۲ درصد خدماتی که مجموعه پزشکی قانونی ارائه می‌دهد مربوط به صدور جواز دفن است و بقیه مربوط به کار معاینات، تعیین ارش، نقص عضو، سالن تشریح و … است؛ پرونده‌های مهمی در قسمت کمیسیون پزشکی، آزمایشگاهی و روانپزشکی قانونی مطرح می‌شود که مجموعه‌ای سختکوش هستند به نوعی این سختی مربوط به قضاوت است، یکی از بازوان قدرتمند دستگاه قضایی است و پزشکی قانونی در ۲۰ تا ۳۰ درصد پرونده‌های قضایی نقش دارد.

آیا پزشکانی که تخصص «پزشکی قانونی» دارند باید حتماً مطب داشته باشند یا تنها می‌توانند در خود سازمان و ادارات پزشکی قانونی کار کنند؟

نه مانعی ندارد. پزشکانی که در پزشکی قانونی کار می کنند می توانند مطب نیز داشته باشند و در صورت ارجاع پرونده به آنان، نظریه خود را طی یک گواهی اعلام کنند. ضمن اینکه همین پزشکان ممکن است تخصص دیگری نیز داشته باشند که در مطب خود به مردم خدمات بدهند.

جنس کار پزشکان قانونی با کار پزشکان دیگر تفاوت بسیاری دارد. پزشکی که در حوزه پزشکی قانونی کار می‌کند باید به چند زیرشاخه تسلط داشته باشد؟ تصور عمومی بر این است که کار یک پزشک شاغل در پزشکی قانونی فقط کالبدشکافی و تشخیص علت مرگ است. لطفاً در مورد اینکه پزشکان حوزه پزشکی قانونی باید بر چه حوزه‌هایی تسلط داشته باشند، توضیح دهید؟

شخصی که این کار را انجام می‌دهد باید دقت عمل، علم و تعهد داشته باشد. پزشکان پزشکی قانونی باید حداقل بر روی پایه پزشکی در تمامی حوزه ها تسلط داشته باشند تا بتوانند پرونده را مورد بررسی قرار دهند و چنانچه در مواردی نیازمند دریافت نظریه پزشک متخصص و یا فوق تخصص باشد، مراجعین را به متخصصان رشته مرتبط ارجاع دهد. در هر حال باید تبحر و تجربه کافی داشته باشد و روان شناس خوبی هم باشد.

بحث بیماری‌های روانی نیز شاخه بسیار بزرگی از فعالیت پزشکی قانونی به‌حساب می‌آید در این خصوص پزشکی قانونی چه اقداماتی انجام می‌دهد؟

بله یک زیرشاخه بزرگ دیگر کسانی هستند که دچار کسالت و بیماری روانی هستند که خودش زیرشاخه‌های بسیاری دارد.

مسائل دیگری از قبیل مشکلات روحی روانی بین خانم‌ها و آقایان ممکن است مطرح شود، یکی از آن‌ها یا هردوی آن‌ها دچار مشکل باشند که به‌هرحال قاضی مجبور است هر دو یا یکی از آن‌ها را به پزشکی قانونی بفرستد که آیا واقعاً بیماری روانی در مورد آن‌ها صدق می‌کند یا نه؟ اضافه بر این‌ها کسی که مرتکب جرم، جنایت یا بزهی شده باشد ممکن است پیش پلیس یا پیش قاضی ادعا کند من در حین ارتکاب جرم، دچار جنون بوده‌ام و خودم متوجه عواقب اعمال خودم نبودم، متوجه نبودم این کاری که می‌کنم خوب است یا بد است؟یا افرادی که برای فرار از اجرای حکم تمارض می کنند که این موضوع هم باید در زیرشاخه روانی پزشکی قانونی رسیدگی شود.

مسائل و بیماری های روانی یک بیماری گسترده و وسیع است. متاسفانه بیماری های روانی بسیار شناخته شده نیستند. کسانی که مشکل روحی و روانی، حالت پرخاشگری و دو قطبی دارند، این افراد مسئول اعمال و رفتار خود نیستند و در اراده آنان نیست و برای خانواده و جامعه مشکل ایجاد می کنند. این افراد از طریق سیستم قضایی به پزشکی قانونی ارجاع و پزشکان نیز با مصاحبه و اقدامات فنی افراد روانی و غیر روانی را از هم تشخیص می دهند. به هر حال کسانی که مشکلات روحی و روانی دارند از مزایا و محدودیت هایی در جامعه برخوردار هستند. که برخی افراد با مطرح کردن بیماری روانی سعی در بهره مند شدن این مزایا دارند.

در حال حاضر شغل پزشکی قانونی جزء مشاغل سخت به‌حساب نمی‌آید؟

بله از رشته های سخت و زیان آور محسوب می شود و سختی کار نیز طبق قانون به آنان تعلق می گیرد. همکارانی که در آزمایشگاه این سازمان و اداره کل کار می کنند واقعا در معرض خطر هستند و سلامت آنان تهدید می شود و این افراد نیز جز گروه مشاغل سخت و زیان آور قرار دارند.

پزشکان قانونی دارای یکی از حساس‌ترین شغل‌ها هستند چون در بدترین شرایط مجبورند قضاوت‌هایی را بکنند که ممکن است به نفع یا به ضرر افراد باشد، مخصوصاً در قتل‌ها و دلیل قتل‌ها. اینکه با جان آدم‌ها، اینکه با تشخیص یک پزشک ممکن یک نفر بالای دار برود یا نجات پیدا کند، نشان دهنده حساسیت بالای این شغل است در کار شما چند درصد ضریب خطا وجود دارد؟

نمی توان عدد خاصی مشخص کرد. قطعا خطا وجود دارد ولی بنده و سایر همکاران تلاش کرده ایم که از وقوع این خطاها جلوگیری شود. اگر خطایی هم صورت گیرد عمدی نیست و شخص متضرر می تواند نسبت به آن اعتراض و مورد رسیدگی قرار گیرد. بسیاری از اظهار نظرها توسط شخص انجام می‌شود دستگاه که انجام نمی‌دهد، انسان این کار را انجام می‌دهد و به‌هرحال یک درصدی از خطا وجود دارد. این درصد در جاها و مراکز مختلف متفاوت است. هر چه مهارت و تجربه فرد بیشتر باشد، درصد خطا پایین خواهد آمد. هر چه امکانات جانبی نظیر امکانات آزمایشگاهی فراهم‌تر باشد امکان خطا هم کمتر است ولی به‌هرحال اشتباه ممکن توسط هر شخصی چه تازه‌کار و چه کهنه‌کار به‌وجود بیاید.

سخت‌ترین صحنه‌هایی که در پزشکی قانونی با آن مواجه شدید؟

صحنه اعدام. متاسفانه در اجرای حکم اعدام حتما باید پزشک پزشکی قانونی حضور داشته باشد. ضمن اینکه پزشک باید سلامت محکوم را قبل از اجرای حکم هم تایید کند. در هر حال کار پزشکی قانونی پر از مسائل ناخوشایند است و تمام صحنه‌هایش سخت است. از مواجهه با مصدومیت‌ها گرفته تا قربانیان تصادف، همسرآزاری‌ها، تجاوز به عنف، جنازه‌های سوخته و مجهول‌الهویه که باید با آزمایش در تشخیص هویت جنازه نقش ایفا کنیم. صحنه‌های دلخراش و ناراحت کننده سالن تشریح و …

تکان‌دهنده‌ترین صحنه‌هایی که از جنازه و کالبدشکافی دیدید چه بود؟

برخی از صحنه های تصادف که به علت شدت تصادف جنازه متلاشی و باید قطعه های آن جمع آوری شود.

کالبد‌ شکافی چیست؟

کالبد‌ شکافی روند معاینه پزشکی است که روی متوفی انجام می‌شود تا به این شکل عوامل موثر در مرگ وی مشخص شوند. کالبد‌ شکافی با هدف کشف اطلاعاتی به شرح زیر انجام می‌شوند: دلیل مرگ – هویت متوفی- زمان مرگ- شدت و شکل جراحت‌ها- شرایطی که منجر به مرگ فرد شده- الگوی جراحت‌ها و مرگ به منظور جلوگیری از وقوع رویدادی مشابه و سایر ….

در ذهن شما خاطره شیرین هم نقش بسته است؟

اینکه حقی زنده می‌شود راضی و خوشحال می‌شوم. وقتی در معاینات و روانشناسی پزشکی قانونی قرار می‌گیری به نوعی باید احقاق حق کنیم، من آن احقاق حق را دوست دارم. بعضی از پزشکان طبابت را دوست دارند و از اینکه مریضش خوب می‌شود لذت می‌برند ما هم علاوه برآن وقتی نگاه می‌کنیم از اینکه احقاق حقی را انجام می‌دهیم به نوعی خوشحال و راضی هستیم.

کار در پزشکی قانونی تا چه حد می‌تواند معنویت و نگاه به آخرت را تقویت کند؟

رشته پزشکی سراسر آگاهی بخشی، تقویت معنویات و نگاه به آخرت است. در هر حال نحوه خدمت گذاری به مردم به گونه ای است که دعای خیر آنان بدرقه راه ما است و این دعای خیر قابل مقایسه با هیچ چیز نیست.

دشوارترین پرونده که زیر دست شما آمده چه بود؟

حضور ذهن ندارم.

تا حالا برای تشریح جنازه اشک از چشمانتان جاری شده؟

ذات و نفس این کار ناراحت کننده است ولی گریه نکردم.

کم‌سن و سال‌ترین جنازه که تشریح کردید؟

به خاطر ندارم.

حقوق دریافتی پزشکی قانونی با سختی کار و زحمت همخوانی دارد؟

متاسفانه خیر. دریافتی پزشکی قانونی در مقایسه با ماهیت سختی کار همخوانی ندارد و همین موضوع باعث اعتراض همکاران در سراسر کشور است.

موردی بوده همکاران بعد از سال‌ها فعالیت دچار مشکلات روانی شده باشند؟

خیر. حداقل در استان سمنان چنین موردی وجود نداشته است.

تا حالا جنازه بعد از سال‌ها نبش قبر کردید؟

بله. یک مورد در شهمیرزاد.

تاکنون مجبور شده‌اید به دلیل اهمیت پرونده شب هم مشغول کار باشید؟

بله. پزشکان قانونی برنامه آنکالی دارند و به صورت شبانه روز در دسترس هستند. برخی شب‌ها باید در صحنه‌های قتل حاضر شویم. در برخی از جرائم الزاما باید در همان ساعات اولیه معاینه انجام تا آثار و علائم مورد بررسی قرار گیرد.

تاکنون خانواده مرحومان و یا مراجعه کنندگان برای شما مشکل ایجاد کردند؟

توجه شما را به این نکته جلب می‌کنم که وقتی ما در یک نزاع اظهار نظر می‌کنیم در نهایت به نفع یکی و ضرر یکی تمام می‌شود، آن کسی که ضرر کرده معمولا آنقدر منصف نیست که مسؤولیت کار خود را به عهده بگیرد و فرافکنی‌هایی مطرح می‌شود.این کاری است که همیشه یک گروهی ناراضی از آن بیرون می‌آید و نمی‌توانیم بگوییم من امروز در پزشک قانونی کار کردم و کسی ناراضی نبوده است.مردم همیشه فکر می کنند حق با آنان است. به هر حال ما هم به صورت شفاهی مورد توهین قرار گرفتیم و حتی با پرخاشگری و درگیری فیزیکی سعی در تغییر نظر داشته اند که موفق نشدند.

روز خوب یک پزشک قانونی چه روزی است؟

روزی است که مراجعات، چه در قسمت فوتی، چه معاینات سرپایی و آزمایشگاه در حد معقول باشد و کارها طبق آن نرم زمانی که تعریف کرده‌ایم انجام و ارباب رجوع راضی از در خارج شود.بیشترین جنگ اعصاب و ناراحتی زمانی است که فرد به هر دلیلی معترض باشد و توجیه کردنش کار راحتی نباشد.

نظر شما در خصوص روزنامه پیام استان سمنان؟

روزنامه پیام یکی از روزنامه های وزین و با سابقه و فعال استان است که نقش مهمی در انعکاس مشکلات استان و حل آنها داشته است. امید داریم همه دست اندرکاران این روزنامه در کار خود که کار خطیر و مهمی است موفق تر باشند.

سخن آخر.

مردم استان سمنان به ویژه سمنان مردمانی ولایت مدار، فهیم و بافرهنگ هستند و آستانه تحمل پذیری بالایی دارند. امیدوارم خدمت گذار خوبی برای این مردم صبور و بافرهنگ سمنان باشیم.

payamgooyesemnan