گزارش روز ( گزارشگر : مائده شریفی)

زباله گردی؛ روی سیاه فقر

اگرچه اقدام هایی مانند طرح تفکیک زباله در مبدا برای حذف زباله گردها در حال اجرا است اما می‌توان با روشنی بیان کرد که اجرای این طرح موفق نبوده است چرا که نتوانسته به هدف خود برسد و افزایش روزانه زباله گردها نیز حکایت از اجرای طرح های ناموفق شهرداری ها دارد. زباله گردی و مباحث زیست محیطی و چرایی و چگونگی محقق نشدن تفکیک زباله ها از مبدا موضوع مهمی است که در جای خود محل بحث مفصل دارد اما اینکه چرا گذران معیشت برخی از افراد جامعه در گرو کنکاش سطل های زباله است؟ به عنوان مساله ای اجتماعی باید مورد توجه قرار گیرد. با گسترش شهرنشینی معضلات و آسیب های جدیدی ایجاد شده اند زباله گردی از جمله این مشکلات است و حالا دیگر، چشم ها عادت کرده اند که افرادی را ببینند که میان سطل های زباله دنبال لقمه نانی هستند. زباله گردی را می توان به عنوان آسیب اجتماعی نوین در اثر تولید بیش از حد زباله رو به رشد توصیف کرد به طوری که در ابتدا این پدیده با هدف پیدا کردن اشیای قابل استفاده یا جمع آوری ته مانده غذا برای قشر آسیب پذیری از جامعه صورت می گرفت اما امروزه به عنوان یک شغل نیز مورد استقبال اشخاص قرار گرفته است. از مهمترین دلایل افزایش زباله‌گردها در سطح شهرها را می‌توان نامناسب‌بودن شرایط اقتصادی مردم و همچنین افزایش میزان تولید زباله عنوان کرد، چرا که در حال حاضر متاسفانه بنا به‌دلیل رواج مصرف گرایی شاهد تولید بیش از اندازه زباله در شهرها هستیم که این خود می‌تواند عامل رونق کار زباله‌گردها شود. به‌طور کلی باید در نظر داشت که زباله‌گردها در درجه اول سیمای شهر‌ها را آشفته و نامناسب جلوه می‌دهند، چراکه حضور گسترده و پررنگ آنها در کنار زباله‌های شهر‌ها خود می‌تواند عامل بسیاری از آسیب‌ها و مشکلات اجتماعی و اقتصادی جامعه باشد همچنین ادامه داشتن این روند نیز می‌تواند عاملی برای ایجاد شکاف عمیق میان طبقات اجتماعی جامعه نیز شود.

حسام رضایی یکی از افرادی بود که در این باره گفت: در کشور با توجه به افزایش بیکاری و کاهش توان اقتصادی خانواده‌ها، چالش زباله‌گردی روز به روز برای تأمین معیشت و کسب درآمد افراد در حال افزایش است. پرواضح است که یکی از مهمترین پیامدهای افزایش آمار زباله‌گردی امروزه را می‌توان بالا رفتن نرخ فقر پنهان در جامعه دانست که این خود می‌تواند زمینه‌ساز بروز آسیب‌ها و مشکلات اجتماعی اقتصادی و یا حتی سیاسی نیز شود، چراکه به نظر بنده افزایش فقر پنهان زنگ خطری جدی برای به خطر افتادن سلامت جامعه می‌باشد، به عبارت ساده‌تر هرگاه در جامعه زباله گردی افزایش یابد می‌تواند تداعی گر این مهم باشد که فاصله طبقاتی در جامعه زیادتر شده است و به نوعی قشر فقیر جامعه یا همان زباله گردها باوجود اینکه به این کار مشغول هستند، این تصور را نیز دارند که سهم آنها و یا حق آنها را بشر مرفه جامعه از آن خود کرده است که این خود می‌تواند عاملی برای افزایش خشم درونی در افراد شود.

وی عنوان کرد: همه باید تلاش کنند تا این معضل نوظهور اجتماعی برطرف گردد و با شناسایی این افراد، فردی که نیاز دارد با فردی که معتاد است هر کدام رسیدگی و ساماندهی شوند به طوری که معتادین متجاهر در مراکز از پیش تعیین شده نگهداری شوند و افرادی که هم که از روی نیاز مشغول به این کار شده اند تحت پوشش نهادهای حمایتی قرار گیرند.

رضایی همچنین تصریح نمود: به دلیل ارزشمند شدن زباله های خشک شاهد کاهش زباله در سطل های زباله در معابر شهرهستیم چرا که تعداد زباله گردها افزایش پیدا کرده و به محض اینکه زباله خشکی در مخازن زباله مشاهده شود اقدام به جمع آوری آن می کنند؛ این روزها زباله خشک ارزشمند شده و بازار داغ برای این کسب و کار را به وجود آورده است.

وی ادامه داد: قطعا زباله گردی به هر علت و معلولی که وابسته باشد در شان جامعه انسانی و اسلامی نیست و چهره شهر را نازیبا کرده و از طرفی این پدیده لطمات بیشتری برای گروه های آسیب پذیر از جمله سالمندان و زنان و کودکان دارد و باید آنها را از چنین معضلی مصون داشت، آن چه مهم است در حوزه مدیریت شهری مقابله با این پدیده شوم نه با قوانین سخت گیرانه امکان پذیر است و نه به تنهایی از عهده مدیران شهری برمی آید، بلکه بسیاری از نهادها و دستگاه های حمایتی و فرهنگی و اجرایی نیز باید به ایفای نقش بپردازند تا بتوانند افراد زباله گرد را ساماندهی کنند.

رضایی اذعان داشت: بدون شک کوتاهی بسیاری از دستگاه های حمایتی در رشد این پدیده قابل انکار نیست و بی تفاوتی برخی از مسئولان و مدیران نسبت به این آسیب جدی، خود زمینه ساز افزایش زباله گردی در میان شهر می شود در این زمینه متاسفانه بسیاری از این افراد تحت پوشش خدمات نهادها و سازمان های حمایتی نیستند و به عنوان سرپرست خانوار امکان برخورداری از این خدمات را ندارند و همین امر موجب می شود به واسطه عدم توانایی و مهارت در مشاغل مختلف، ساده‌ترین روش ها و در عین حال بدترین شیوه را در تامین معاش در پیش بگیرند.

وی در آخر سخنان خود گفت: اگر متولیان و مسئولان آسیب های اجتماعی و فرهنگی و بهداشتی و زیست محیطی زباله گردی را باور کنند به طور حتم در کنار مدیریت شهری در جهت ساماندهی این امر وارد میدان می شوند ضمن اینکه از ظرفیت های مردمی با توجه به مسئولیت های اجتماعی آنان نیز می توان برای مقابله با این پدیده استفاده کرد و با مدیریت صحیح پسماند، اجازه نداد تا افراد نیازمند برای تامین معاش، چشم امیدی به زباله های آلوده در شهر داشته باشند وقتی که می دانند شرایط بهتری در ایجاد شغل و معیشت برای آنان فراهم است.

ماندانا عبدی دیگر شهروندی بود که در این باره توضیح داد: مخلوط شدن زباله‌های قابل بازیافت و غیرقابل بازیافت در مبداء یکی از عوامل مهمی است که انگیزه زباله‌گردی و جمع‌آوری زباله‌های قابل بازیافت را در برخی افراد در سطح شهر ایجاد می‌کند. لذا جمع‌آوری و انتقال این زباله‌ها به مراکز بازیافت در حاشیه شهر سمنان به معضل اجتماعی و چالش بهداشتی تبدیل شده است که علاوه بر مخدوش کردن سیمای شهر، بهداشت عمومی و زیستی محیط را هم دستخوش مخاطرات مختلف کرده است.

وی نبود فرهنگ‌سازی در خصوص تفکیک زباله و نبود ساز وکار مناسب برای جمع‌آوری پسماندهای تفکیک شده را موجب بی‌تأثیر بودن اقدامات در راستای کاهش میزان تولید زباله و مدیریت مطلوب دفع پسماند دانست و گفت: بخش اصلی راهکارها آغاز فرآیند تفکیک زباله از مبداء است که در این خصوص باید فرهنگ‌سازی از نهاد خانواده و از طریق رسانه‌ها و گروه‌های مردم‌نهاد زیست‌محیطی صورت بگیرد.

عبدی مناسب‌سازی سطل‌های جمع‌آوری زباله برای تفکیک زباله از مبداء را ضروری دانست و افزود: مسأله فرهنگی یکی از علل اصلی بروز پدیده زباله‌گردی است چون با وضعیت اقتصادی موجود باید تولید زباله کم شود، اما به دلیل مسائل فرهنگی شاهد افزایش تولید زباله هستیم.

وی گفت: روز به روز به تعداد زباله‌گردهای سطح شهر و اطراف آن اضافه می‌شود. شرایط اقتصادی و معیشتی نامطلوب این قشر از جامعه و کمبود منابع و امکانات لازم جهت رفع نیازهای اولیه این خانواده‌ها، در این امر دخیل است. بی‌خانمان‌ها، بیکارها، معتادها، زباله‌دزدها و افرادی این چنینی که فرقی نمی‌کند زن باشد یا مرد، پیر باشد یا جوان، چرا که وقتی به دلیل نداری و بیچار‌گی و فقدان شغل دستشان به جایی بند نیست، ناگزیر سراغ این کار می‌روند‌. به طور حتم اصلی‌ترین دلیل روی آوردن افراد به زباله‌گردی، نامناسب شدن شرایط مالی افراد جامعه است. هر چند در این میان ضعف فرهنگی نیز تا حدودی تاثیرگذار خواهد بود‌. افراد زباله‌گرد به دلیل برخورداری از طبقه اجتماعی و فرهنگی پایین، شاید راحت‌تر از دیگران به برخی از کارهای خلاف عرف و شان جامعه روی می‌آورند.

عبدی اشاره داشت: البته موضوع زباله‌گردی را نمی‌توان صرفا در بحث‌های اقتصادی خلاصه کرد. هرزمان واژه زباله و پسماند به میان آمده، نگرانی‌هایی در خصوص سلامت جسمی و روحی افراد جامعه مطرح شده است. زباله‌گردها هم در این جامعه زندگی می‌کنند و به‌خاطر ارتباط مستقیم‌شان با پسماندهای آلوده، به‌راحتی می‌توانند انواع بیماری‌ها و آلودگی‌ها را در جامعه انتشار دهند.

وی همچنین گفت: بروز بیماری‌های واگیر دار و نوپدید از جمله عواقب بروز این پدیده در سطح جامعه است که وجود زباله‌های پزشکی نیز این امر را تشدید می‌کند. تاکید بر افزایش آموزش‌ها در خصوص آسیب های وارد شده از این پدید می‌تواند در کاهش عوارض آن کمک زیادی کند.

وی اضافه کرد: افرادی که دست به زباله‌گردی می‌زنند می‌توانند ناقل بسیاری از بیماری‌ها و آلودگی‌ها باشند. این آلودگی می‌تواند توسط این افراد محله به محله جابجا شود و کنترل آن نیز در سطح شهر دشوار خواهد بود اما نکته مهم این است که کلید حل این مشکل درپوش گذاشتن روی سطل‌های زباله است یا حل مشکل معیشت این افراد؟

عبدی در آخر سخنان خود گفت: راهکار عملی برای مقابله با مشکل جمع‌آوری، پردازش و بازیافت پسماند اصلاح قانون و اختصاص شیوه‌نامه معین و مشخص برای جمع‌آوری پسماند است همچنین جلب مشارکت سرمایه‌گذاران در حوزه بازیافت و سپردن این پروژه به بخش خصوصی می‌تواند کلید حل این مشکل باشد. در حال حاضر در بسیاری از کشورهای دنیا دولت‌ها صرفا به ایفای نقش نظارتی خود می‌پردازند و این بخش خصوصی است که بسیاری از طرح‌های اصلی کشور را اجرا می‌کند.

محسن محمدی از دیگر صاحب نظران این موضوع توضیح داد: افزایش زباله‌گردها می‌تواند نشان از نامناسب بودن شرایط اقتصادی کشور داشته باشد چرا که این افراد تنها برای امرار معاش به زباله‌های شهر روی می‌آورند که این خود می‌تواند برای مردم و هم برای خود این افراد بسیار سخت و دردناک باشد.

او در ادامه تصریح کرد: در گذشته تنها معتادان و کودکان کار به زباله‌گردی مشغول بودند اما امروزه شاهد روی آوردن بسیاری از افراد فارغ از اینکه در چه رده سنی و اینکه از چه جنسیتی برخوردار هستند، هستیم که این خود زنگ خطری جدی برای جامعه محسوب می‌شود.

محمدی گفت: به طور حتم اصلی‌ترین دلیل روی آوردن افراد به زباله‌گردی نامناسب شدن شرایط مالی افراد جامعه است، هر چند در این میان ضعف فرهنگی نیز تا حدودی تاثیرگذار خواهد بود.

این شهروند در ارتباط با دیگر دلایل افزایش زباله‌گردی در کشور اظهار داشت: باید در نظر داشت که نامناسب بودن شرایط خانواده نیز در این مهم بسیار تاثیرگذار است چرا که برخی از این کودکان دارای والدین معتاد هستند که این خود انگیزه‌ای برای زباله‌گردی در برخی از کودکان شده است. به عبارت بهتر بدسرپرست بودن و بی‌سرپرست بودن که البته در برخی از موارد این دو با هم برابری می‌کند خود می‌تواند عاملی برای روی آوردن کودکان به زباله گردی شود.

محمدی افزود: متاسفانه امروزه شاهد این معضل شوم هستیم که دختران نیز برای تامین معیشت خود و خانواده به زباله‌گردی روی می‌آورند که این خود نشان از بد بودن شرایط اقتصادی افراد دارد، چرا که باید یادآور شد حضور دختران بر سر سطل‌های زباله می‌تواند مقدمه‌ای برای به خطر افتادن امنیت جسمی و روحی آنها شود، اتفاقی اگر خدایی ناکرده رخ دهد تبعات آن بسیار بدتر از شرایط موجود خواهد بود.

وی تاکید نمود: با توجه به اینکه دختران در نظام خانواده بسیار ارزشمند هستند و از گذشته نیز سعی بر این بود که تحت هر شرایطی دختران به هر کاری روی نیاورند اما امروزه به راحتی شاهد از بین رفتن ارزش‌های حاکم بر خانواده و اجتماع هستیم چرا که همیشه مسائل اقتصادی، مسائل اجتماعی را نیز تحت الشعاع خود قرار می‌دهند. بنده معتقدم افزایش فحشا در جامعه را می‌توان از دیگر معایب زباله‌گردی به خصوص زباله‌گردی زنان و دختران دانست چرا که حضور زنان و دختران در هر ساعتی از شبانه روز بر سر سطل‌های زباله می‌تواند امنیت آنها را به مخاطره بیاندازد.

محمدی عنوان کرد: نکته مهم و اساسی در تولید زباله به سبک زندگی مردم برمی گردد و آن هم تفکیک نشدن زباله در مبدا که نه تنها برنامه فرهنگ سازی از سوی سازمان های متولی صورت نگرفته بلکه مردم نیز توجهی به این موضوع مهم نداشته و نه تنها آسیب های اجتماعی بلکه آسیب های زیست محیطی را به دنبال دارد.

وی گفت: دولت و مردم در قبال معضل زباله گردی مسئول هستند ازاین‌رو دولت باید با تشکیل نهادی تخصصی به بررسی دقیق معضل زباله گردی و معضلات مشابه بپردازد همچنین با اختصاص اعتبارات ویژه زمینه اشتغال مناسب افراد زباله گرد را فراهم کند علاوه برآن دولت می‌تواند با راه‌اندازی بنگاه‌ها، سازمان‌ها، شرکت‌های مخصوصی اقدام به کنترل زباله گردی با حمایت‌های قانونی کند. دولت می‌تواند با استفاده از بودجه‌های حمایتی و بحران زدا در کاهش فاصله طبقاتی و درآمدی در جامعه عمل کند؛ یکی دیگر از عواملی که باعث شده تا معضل زباله گردی تاکنون حل نشود تصمیمات پراکنده ارگان‌های دولتی است، ازاین‌رو دولت باید برای این معضل یک متولی متمرکز انتخاب کند تا جلوی تصمیمات پراکنده و جزیره‌ای گرفته شود

محمدی در آخر سخنانش تأکید کرد: یکی دیگر از راه‌های مقابله با زباله گردی حذف واسطه گران خرید زباله‌ها است همچنین ارگان‌های ذی‌ربط مانند سازمان بازیافت شهرداری می‌تواند از زباله گردان در روند تفکیک زباله و گسترش فعالیت‌های بازیافتی شهرداری‌ها استفاده کند. مردم و ارگان‌ها می‌توانند با تبلیغات، بنرهای اطلاع‌رسانی باعث تحریک حس اجتماعی شهروندان در قبال معضلات اجتماعی مانند زباله گردی شوند در این صورت کشور و جامعه به سمت سلامت پایدار، سلامت اجتماعی و توسعه پایدار حرکت خواهد کرد.

مریم بیگی کارشناس ارشد جامعه شناسی در خصوص پیامدهای منفی زباله‌گردی ابراز کرد: به طور حتم زباله‌گردی را می‌توان یکی از پیامدهای منفی دنیای مدرن دانست که متاسفانه موجب کسب درآمدهای میلیاردی توسط مافیای زباله‌گردها شده است. امروزه در کشورهای در حال توسعه شاید یک سری از مسائل به سرعت و بدون نگرش به پیش نیازهای و پس نیازها صورت می‌گیرد.

بیگی ادامه داد: بدین معنا که مظاهر تکنولوژی، تجرد و مواردی از این دست وارد جوامع می‌شود اما آن چیزهای که در قبل و بعد از آن نیاز است به طور معمول در نظر گرفته نمی‌شود که این خود زمینه‌ساز بروز پدیده‌های مانند زباله‌گردی شود. زباله‌گردی که بیشتر به بهانه مدیریت پسماند صورت می‌گیرد محصول جوامع مدرن است چرا که در این دوره‌ها ما شاهد استفاده برخی از محصولات مانند مقوا، ظروف آب و نوشیدنی‌ها و پلاستیک هستیم که این اقلام بیشتر از کشورهای دیگر آمده است ما در گذشته بیشتر شیشه داشتیم که جمع آوری آن دیگر به این گونه نبود. در گذشته برای جمع‌آوری پلاستیک و خرده نان‌ها نیز افرادی بودند اما نوع فعالیت آنها هرگز به این شکل نبود نه تنها موجب مخدوش شدن چهره شهر نمی‌شدند بلکه در مقابل کمکی به مردم می‌کردند و در مقابل اجناس به آنها نمک و پلاستیک می‌دادند اما امروزه در سایه استفاده بیش از اندازه از ظروف یکبار مصرف و همچنین شهرنشینی مدیریت پسماند نیز شکلی تازه به خود گرفته ا ست به گونه‌ای زمینه‌ساز بروز آسیب‌های اجتماعی متعدد نیز می‌شود.

وی تصریح کرد: به علت اتخاذ تدابیر لازم و همچنین در نظر نگرفتن این موضوع که می‌تواند مدیریت پسماند چه درآمدزایی بالایی داشته باشد امروزه شاهد افزایش روز افزون زباله‌گردی هستیم که این خود هم برای افراد مشغول به این کار و هم افراد جامعه می‌تواند تبعات منفی بسیاری را به دنبال داشته باشد. به دید بنده جمع‌آوری این گونه زباله‌ها یک روی مساله است و اما روی دیگر این قضیه بیگاری کشیدن از افراد است چرا که متاسفانه زباله‌گردها با این کار هم سلامت خود را به مخاطره می‌اندازند و هم اینکه مجبور به انجام کار طی ساعت‌های طولانی هستند.

این کارشناس گفت: به یقین زباله‌گردی زمینه‌ساز بروز مشکلات و آسیب‌های اجتماعی بیشتری خواهد بود و همچنین می‌تواند در سلامت روحی و روانی افراد جامعه تاث یرات منفی را نیز بر جای بگذارد. شاید در پاره‌ای از موارد زباله‌گردی عاملی تاثیرگذار برای تفکیک زباله‌ها بدانند اما باید یادآور شد که این کار نه تنها منجر به تفکیک زباله‌ها به طور کامل نخواهد شد بلکه می‌تواند در افزایش آلودگی‌های شهری نیز تاثیرگذار باشد چرا که امروزه در سایه فعالیت زباله‌گردها شاهد افزایش زباله‌ها در اطراف سطل‌های زباله هستیم اتفاقی که می‌تواند منجر به افزایش موجودات موزی شود که برای رهایی از این موجودات نیز شهرداری مجبور به صرف هزینه‌های هنگفت نیز خواهد بود.

وی همچنین گفت: زباله گردها می‌توانند در معرض بیماری‌های دیگری قرار بگیرند که بسیار خطرناکتر از کرونا هستند. امیدوارم روزی برسد همه افراد شغل‌های مناسب با شان انسانی داشته باشند و مجبور به زباله گردی نشوند. اکثر افرادی که اقدام به زباله گردی می‌کنند، در واقع کار تفکیک زباله را انجام می‌هند. به طور کلی بدون عزم و ارائه مسئولان در ساماندهی زباله گردها، مدیریت شهری به تنهایی از پس ساماندهی این معضل بزرگ بر نمی آید و امید است همه متولیان و خیرین پای کار بیایند تا فراتر از وعده و شعار و به معنای واقعی بتوان مانع از زباله گردی در سطح شد و زندگی مناسبی را برای این قشر محروم فراهم آورد.

وی برای مقابله با زباله گردی از لحاظ قانونی دستور عملی وجود ندارد اما از این سو باید توجه داشت که آسیب های اجتماعی را نمی توان با اقدام های قهری کنترل کرد بلکه باید در پی رفع علت ها بود که معلول نیز در پی مرور زمان در ابتدا کنترل و بعد هم ناپدید کرد.

وی گفت: تا زمانی که اعتیاد و فقر جامعه را زیرتاثیر خود قرار دهد به قطع معضلات جدیدتری با آسیب های نوین متوجه اقشار آسیب پذیر جامعه خواهد بود، زباله گردی پیامد نبود حمایت اجتماعی است.

این پژوهشگر مسائل اجتماعی در آخر گفت: مسئولیت اجتماعی به عنوان یکی از معیارهای جامعه سالم باید در بین اقشار جامعه نهادینه شود زمانی که زنان و کودکان به سبب فقر سر از سطل زباله در می آورند همه انسان های جامعه به نحوی مسئول هستند و باید در جهت حمایت از این اشخاص گام بردارند.

payamgooyesemnan