گزارش روز ( گزارشگر : مائده شریفی)

تاثیر شبکه های اجتماعی مجازی بر سبک زندگی

امروزه در قرن بیست ویک که با نام هزاره فناوری اطلاعات شناخته می شود,وسایل ارتباط جمعی نقش بسیار مهم و پر رنگی دارند، به نحوی که وظایف و نقش های زیادی را بر عهده گرفته اند و نهادهایی را نیز به مقابله می خوانند. در این بین نقش آگاهی سازی و پرکردن اوقات فراغت توده مردم و به ویژه نسل جوان به طور خاص کشورهای جهان سوم که جمعیت جوان زیادی در اختیار دارند و کشور ما ایران نیز در زمره آنان به شمار می رود مهم است. به صورت آشکار و نقش همگن سازی عموم جامعه و حتی می توان گفت جامعه جهانی را می توان تحت عنوان نقش و وظیفه پنهان وسایل ارتباط جمعی بر شمرد. در بین وسایل ارتباط جمعی در این هزاره آن که از همه تاثیر گذارتر و با اهمیت تر می باشد اینترنت است، که به صورت فراگیر استفاده از آن رو به گسترش می باشد. از بین تمام امکاناتی که اینترنت به مخاطبین خود ارائه می دارد؛ استفاده از شبکه های اجتماعی رو به گسترش است؛ بدین جهت که در سایت ها و وبلاگ ها تعامل بسیار محدود شده و در حد نظرات می باشد اما در جامعه جدید که تعاملات اجتماعی در آن رو به کاهش است و انسان ها به دنبال جایگزینی برای آن هستند و شبکه های اجتماعی تحت عنوان یک تعامل اجتماعی مجازی و حتی فراگیر در سطح جهانی می تواند یک جایگزینی برای تعاملات از دست رفته انسانی باشد اما به اعتدال. ما اجازه ابراز حکمی ارزشی در این رابطه نداریم و هم چنین نمی توانیم یک حکم مطلق صادر نماییم برای همه جوامع بشری. آنچه که مهم است این است که باید به دنبال حفظ نظم در جامعه باشیم و اگر این وظیفه را برای خود محترم بشماریم لاجرم باید در این بین و در راستای گرفتن نتیجه منطقی و درست توجیهی نیز باید به نظام های سیاسی مختلف که در میزان تاثیر گذاری این شبکه ها بر نسل های مختلف جامعه و به طور خاص نسل جوان خود اثرگذار هستند داشته باشیم؛ چرا که نوع ایدئولوژی هر جامعه و هر نظام سیاسی با هم متفاوت است و این موضوع نیز می تواند بر میزان تاثیر شبکه های اجتماعی اثر گذار باشد.

در این راستا محمد فدایی یکی از شهروندانی بود که عنوان نمود: فضای ارتباطاتی اعم از حقیقی و مجازی در پذیرش و دست‌یابی افراد جامعه به‌ ویژه جوانان به الگوهای ذهنی و عینی نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کند. در این میان در عرصه مجازی فعالیت رو به گسترش شبکه‌های اجتماعی به عنوان یکی از کارگزاران ایجاد تغییرات اجتماعی، واقعیتی انکارناپذیر است.

وی ادامه داد: سبک زندگی افرادی که عضو فیسبوک هستند و کسانی که عضو نیستند متفاوت است. در مورد ابعاد سبک زندگی باید گفت که الگوی خرید و مصرف فرهنگی افراد بر حسب عضویت یا عدم عضویت آنها متفاوت است اما الگوی تغذیه و مدیریت بدن ارتباطی با عضویت و عدم عضویت افراد ندارد. همچنین میزان استفاده از فضای مجازی اعم از تلگرام، واتساپ و اینستاگرام بیشترین اثر را بر سبک زندگی، الگوی خرید و مصرف فرهنگی دارد. حتی تجربه و شواهد نشان داده که مدت اتصال به شبکه اجتماعی نیز، تأثیر زیادی بر الگوی تغذیه داشته است.

فدایی خاطر نشان کرد: اتفاقی که در چنین شبکه هایی می افتد، تغییر در نوع و سبک زندگی مردم است که البته به صورت کاملا نامحسوس و زیر پوستی انجام می گیرد. مخاطب با دیدن عکس هایی از وضعیت زندگی و تفریح کسانی که صفحاتشان را دنبال می کند، استانداردهای شخصی اش را تغییر می دهد تا از قافله دنباله رو های دنیای مد عقب نماند. تمایل بیشتر به تجمل گرایی و تمرکز بی حد و اندازه بر روی ظاهر،  نتیجه فرآیندی است که اینستاگرام به تسریع آن دامن زده است. در این روزها که جهان در مقابله با ویروس کرونا بسیج شده و برای رهایی از آن تلاش می کند باید به آنچه در این شبکه اجتماعی دست به دست می شود هم ، توجه کرد.

این شهروند همچنین اذعان داشت: شبکه اجتماعی اینستاگرام تنها یک سکو برای سرگرمی یا ارتباط میان افراد نیست بلکه ماموریتی فراتر دارد و آن ایجاد نا امنی روانی و سکوی انتشار اخبار جعلی است. همان طور که می دانید ، تصویر، دارای زبان گویایی است که یقینا هر فردی با هر میزان سواد و فرهنگی می تواند آن را درک کند. این  شبکه اجتماعی  هم به دلیل تصویر محور و فرا زبانی بودن متاسفانه می تواند در سطح جامعه مخرب از ویروس کرونا عمل کند.

وی یادآور شد: در این میان ، نباید از اهمیت حضور و نقش آفرینی افراد مشهور در این شبکه های اجتماعی غافل شد. نقش پررنگ سلبریتی ها در ضربه زدن به فرهنگ ایرانی اسلامی در این شبکه های اجتماعی مشهود است ؛ چرا که  این شبکه ها به سکوی شهرت و درآمد بیشتر برای سلبریتی ها تبدیل شده است و رفتارهای عجیب و دور از شئون آنان به فرهنگ عمومی کشور ضربه های جدی وارد کرده است.

فدایی گفت: یکی دیگر از اثرات مخرب شبکه های اجتماعی و وابستگی بیش از حد به آنها ، تأثیر منفی شان بر ارزش ها و هنجارهای عرفی و شرعی و فرهنگی کشور است. به طور مثال در اینستاگرام جای ارزش ها با ضد ارزش ها به نرمی و نامحسوس در حال تغییر است ، در شرایط فعلی اگر مدیریت رسانه و فضای مجازی در مواقع بحران مانند شرایط کنونی جامعه در مقابله با ویروس کرونا را جدی نگیریم، خسارات اجتماعی، روانی و انسانی ما بیشتر خواهد شد و هم هزینه‌های خاصی مانند ایجاد فضای ناامنی روانی و ضربه‌های شدید روحی به هموطنانمان را به کشور تحمیل خواهند کرد.

وی در آخر سخنان خود نیز بیان کرد: مردم ما بارها نشان داده اند در استفاده از سرویس ها و خدمات داخلی مشکلی ندارند و بسیاری از آنان خواهان مدیریت بهتر این فضا در داخل هستند لذا بهتر است از پتانسیل ها و ظرفیت های داخلی استفاده کنیم و اجازه ندهیم جنگ نرمی که توسط این رسانه ها و شبکه های اجتماعی در حال انجام است ، سبک زندگی اصیل و اسلامی ایران را در معرض خطر و آسیب جدی قرار دهد اما مشروط به جای آن که فضایی درست در این راستا تعبیه شود.

مهناز شریعتی دیگر صاحب نظری بود که در این باره گفت: شبکه‌های اجتماعی نقش پررنگی در زندگی پرشتاب امروز دارند و نمی‌توان تأثیر آن‌ها را نادیده گرفت، چرا که بر ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی افراد و حتی در امور کشورها و بین‌الملل تاثیرگذارند و این موضوع روزبه‌روز در حال گسترش است و استفاده از آن نیاز به فرهنگ‌سازی دارد. سبک زندگی به دلیل گره خوردن در تار و پود تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات دستخوش دگرگونی شده است همچنین باید توجه داشت که شبکه‌های اجتماعی علاوه بر مزایای بسیار، آسیب‌هایی در زندگی فردی و اجتماعی داشته اند، مفهوم سبک زندگی ناظر بر شیوه زندگی افراد بوده و در ارتباط با موضوع شبکه‌های اجتماعی اینترنتی از دو نظر تغییر جایگاه استفاده از شبکه‌های اجتماعی در جامعه و تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر اعضای آن‌ها حائز اهمیت است.

وی اظهارداشت: گسترش شبکه های اجتماعی علاوه بر دستاوردهای انکارناپذیر مثبت، پیامدهای ناخوشایندی نیز برای زندگی افراد جامعه به همراه داشته است.

وی با اشاره به انواع نرم افزارهای شبکه های اجتماعی مورد استفاده افراد جامعه خاطرنشان کرد: استفاده از نرم افزارهای شبکه های اجتماعی به ویژه در میان جوانان همه گیر شده است و حتی در مواقعی بیشترین ساعات از شبانه روز خود را در فضای مجازی صرف می کنند.

شریعتی با اشاره به پیامدهای شبکه های اجتماعی در زندگی فردی و اجتماعی اظهارداشت: با توجه به اینکه فناوری شبکه های مجازی از جوامعی وارد کشور شده اند که تفاوت فرهنگی و مذهبی زیادی با کشورمان دارند باعث می شود تا در تغییر سبک زندگی افراد جامعه تاثیر بگذارد.

وی با بیان اینکه کم توجهی به خانواده، انزوا، آسیب های روحی، افسردگی از دستاوردهای حضور نامتعارف در شبکه های اجتماعی است، خاطرنشان کرد: از طرفی تفاوت های فرهنگی موجود در طراحی شبکه های مجازی و فرهنگ اصیل ایرانی اسلامی باعث دور شدن جوانان از محیط خانواده و عادی سازی برخی مباحث و مسائل نامتعارف در جامعه می شود.

شریعتی همچنین ادامه داد: دور شدن اعضای خانواده از هم، از بین رفتن ارتباط چهره به چهره، کاهش میزان خلاقیت، گوشه گیری، شب بیداری های زیاد، کم توجهی به مسائل پیرامونی، مختل شدن ارتباطات انسانی و سلامت فکری و جسمی افراد جامعه از دیگر پیامدهای منفی شبکه های اجتماعی است.

وی با بیان اینکه جوانان بیشترین میزان کاربران شبکه های اجتماعی در ایران را تشکیل می دهند، خاطرنشان کرد: تغییر سبک زندگی از دیگر آسیب های شبکه های اجتماعی است که در قالب فضای مجازی می کوشند در سبک زندگی و فرهنگ تغییرات بنیادین ایجاد کنند و بر الگوی روابط خانوادگی افراد تاثیر بگذارند.

وی در آخر با اشاره به راهکارهای کاهش آسیب های اجتماعی استفاده از شبکه های مجازی، اذعان داشت: فرهنگسازی استفاده درست از وسایل ارتباط جمعی از جمله شبکه های اجتماعی و فضای مجازی، طراحی و بومی سازی شبکه های اجتماعی متناسب با فرهنگ اصیل ایرانی اسلامی یکی از راهکارهای اصلی برای مقابله با آسیب هاست.

مهرداد طاهریان دیگر شهروندی بود که در این باره خاطر نشان کرد: اگر دیروز از رسانه ها صرفا به عنوان ابزاری برای اطلاع رسانی یاد می شد، لیکن امروز به عنوان مولفه ای تعیین کننده به شمار می روند که در تصمیم سازی ها نیز نقشی موثر ایفا می کنند. در طول یک دهه اخیر، عرصه دیجیتال با توسعه و رشد جهنده تامل برانگیزی همراه شد و از این تحولات رسانه ها نیز بی نصیب نماندند و علاوه بر تحولاتی شگرف در سرعت و شیوه اطلاع رسانی، فناوری های نوظهوری تحت عنوان شبکه های اجتماعی جریان اطلاع رسانی را با تغییرات عمیقی مواجه ساختند.

وی در ادامه گفت: این تحولات آنقدر سریع و پرشتاب بود که به صراحت می توان عنوان کرد، شاید یک دهه پیش، تصور امکانات امروزی قابل پیش بینی نبود. در این هیاهو و گرماگرم فراگیری تجهیزات و نرم افزارهای رسانه ای و ارتباطی،کمتر به فرهنگ سازی برای بهره گیری از چنین ظرفیت ها و فرصت هایی در میان کاربران جوان و نوجوان جامعه پرداخته می شود.

طاهریان تاکید داشت: یکی از کارکرد های فرهنگ، بستر سازی و زمینه سازی برای استفاده صحیح و اصولی از علم و تکنولوژی روز است. علوم،فناوری ها و تجهیزاتی که باعث تسهیل امور زندگی و البته تسریع رشد و شکوفایی هر جامعه ای می شود اما فقدان فرهنگ صحیح استفاده از آن نیز خود معضلی است که می توان فرصت ها را به تهدیدی جدی مبدل کند.

وی با عنوان این مطلب که فراگیری مضاعف شبکه های ارتباطی و توسعه روز افزون آن،جامعه را در برابر تجربیات جدیدی قرار داده ادامه داد: این تجربیات از جذابیت های بسیاری برخوردار است، شرایطی که پیش از این به ذهن کمتر کسی خطور می کرد، یکی از این تکنولوژی ها مشمول گوشی های هوشمند و شبکه ارتباطی، اجتماعی همچون تلگرام می شود، عرصه ای که در آن، بازنشر و تبادل اطلاعات در کوتاهترین زمان ممکن محقق می شود. اما در لا به لای حجم انبوه اطلاعات و داده ها،تهدیدهایی جدی وجود دارد، تهدیدهایی که فرهنگ، جامعه، خانواده و گاه اخلاق را به چالش می کشد و این وضعیت لزوم فراگیری سواد رسانه ای را در میان اقشار جامعه و بخصوص جوانان و نوجوانان تشدید می کند.

طاهریان گفت: در این فضا و شرایط که مکررا حجم انبوهی از داده ها در اختیار افراد تحت پوشش و کاربران ایرانی قرار می گیرد،کمتر فرصتی برای اندیشه ورزی،تحلیل و تشخیص سره از ناسره و تفکر در خصوص تحولات و چرایی پدیده ها باقی می ماند. به تعبیر دیگر در این فضا و شرایط،بخش قابل توجهی از کاربران صرفا دریافت کننده مطالب هستند،دریافت هایی که یقینا می تواند بسیار متنوع و متکثر باشد،اما در عقبه آن تحلیل و ارزیابی دقیقی وجود ندارد و این اطلاعات رفته رفته در ذهن مخاطبان رسوب می کند و به تدریج، فرد گمان می کند از سواد قابل توجهی برخوردار است.

وی افزود: این عارضه زمانی پر رنگ تر و مخرب تر می شود که فرهنگ صحیح مطالعه و کتابخوانی نیز در جامعه ضعیف است و مجموعه داده های دیجیتالی که در صحت علمی آن نیز جای بسی شک و ابهام وجود دارد بسان نظریاتی کارشناسی در ذهن کاربران می نشیند و از قضا بعد از مدتی به گفتمان و اندیشه ای مبدل می شود که فرد گمان می کند به یک صاحبنظر و صاحب اندیشه مبدل شده، در صورتی که واقعیت ماجرا چیز دیگری است.

این شهروند در تشریح راهکارهای مهار چنین آسیب هایی عنوان کرد: با عنایت به آسیب هایی که از پس چنین شبکه هایی ظهور و بروز پیدا می کند برخی نظر به فیلترینگ آن دارند و برخی دیگر معتقدند بایدکنترل صحیح و هوشمندانه ای برآن اعمال شود. به نظر بنده فرهنگ سازی،اطلاع رسانی و تولید محتوای اصولی و صحیح از طریق  مجاری ذیربط، اصلی ترین راهکار برون رفت از چنین معضلاتی است.

طاهریان عنوان کرد: شکی نیست که بهره گیری از تجهیزات و ادوات موجود در هر جامعه ای مطلقا خوب و بد نیست و این کاربران و بازیگران شبکه های اجتماعی هستند که به آن سمت و سو می دهند. برای مهارآسیب های شبکه های اجتماعی نباید فناوری را زیر سوال برد بلکه باید با برنامه ریزی هوشمندانه در سه مقطع کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت مخاطرات آن را رفع و دفع کرد.

وی در آخر گفت: در صورت فرهنگ سازی صحیح و منطقی، بطور یقین توفیقات بسیار سازنده ای از چنین امکانات و ظرفیت هایی به دست می آید و حتی به ابزاری برای توسعه و رشد علم و دانش مبدل خواهد شد.

نازنین فرهادی به عنوان کارشناس اجتماعی در این باره خاطر نشان کرد: قبل از ظهور شبکه‌های اجتماعی، خانواده در اجتماعی شدن فرد نقش اصلی را داشت. اتصال افراد در سراسر دنیا با گسترش شبکه‌ها به‌طور غیرقابل تصوری افزایش یافته است. با این وجود به اعتقاد بسیاری از جامعه‌شناسان و روانشناسان، کاربران شبکه‌ها به نسبت قبل تنهاتر و البته کمی هم خودشیفته‌تر شده‌اند. این انزوای روزافزون همراه با حضور افراطی در فضای مجازی کاربران را دچار نوعی اعتیاد اینترنتی کرده است.

وی در ادامه گفت: شاید در اینجا لازم باشد ابتدا پیامدهای منفی آن را همچون دگرگونی‌های شدید در سبک زندگی به‌منظور گذراندن زمان بیشتر در شبکه‌های اجتماعی، کاهش فعالیت های بدنی، بی‌توجهی به سلامت فردی، کمبود خواب یا تغییر الگوی خواب، کاهش معاشرت و در نتیجه از دست دادن دوستان، غفلت از خانواده، بی‌توجهی به مسئولیت‌های شغلی و شخصی به دلیل حضور افراطی در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی بیان نمود. زیرا تمام زندگی روزمره ما در دنیای امروزی به طور زنجیر وار به این نوع رفتار گره خورده است.

این کارشناس توضیح داد: به نظر من شبکه‌های اجتماعی تأثیرگذارترین پدیده قرن می‌داند. این پدیده نوپا تا حدی در سطح جامعه رشد کرده که وقتی بیشتر مردم، اصطلاح اجتماعی را می‌شنوند، ناخودآگاه یاد شبکه‌های اجتماعی می‌افتند. برای بسیاری از کاربران، بخصوص نسل جدید شبکه‌های اجتماعی نه فقط راهی برای برقرای تماس، بلکه یک روش زندگی است. شبکه‌های اجتماعی بیشتر از آن که متعلق به دنیای دیجیتال باشد، به جامعه انسانی تعلق دارد و استفاده از شبکه‌های اجتماعی، شیوه و سبک زندگی بسیاری از کاربران این شبکه‌ها را تغییر داده است. زیرا این شبکه‌ها صرفاً انتقال‌‌دهنده پیام نیستند؛ بلکه یک فضای جدید برای زیستن است.

فرهادی یادآور شد: رسانه‌های اجتماعی محبوب‌ترین بخش‌های فضای مجازی برای استفاده عموم هستند. از کودکان و نوجوانان گرفته تا مادر بزرگ‌ها، مدارس، شرکت‌های دولتی، انجمن‌های خیریه، برندهای تجاری و … سعی می‌کنند در رسانه‌های اجتماعی حضور پیدا کرده و ضمن تولید محتوا برای خود مخاطبان ثابتی دست و پا کنند. دلایل و نیازهای متنوع کاربران روز به روز بر رشد و دامنه گسترش رسانه‌های اجتماعی می‌افزاید. کاربران گوناگون در سطوح مختلف سنی، تحصیلی، فرهنگی و با جنسیت، نژاد و زبان‌های متفاوت بر حسب علائق، اهداف، دلایل و نیازهای خود، طیف وسیعی از محتوا را تولید و یا بازنشر می‌کنند. در نتیجه استفاده و وابستگی به رسانه‌‌های اجتماعی رشدی روز افزون داشته و در زندگی کاربر جایگاه مشخصی پیدا خواهد کرد و پس از مدتی جزئی از سبک زندگی فردی و جمعی افراد جامعه خواهد شد.

وی همچنین افزود: شبکه‌های اجتماعی تغییرات بنیادین در سبک زندگی و فرهنگ جوامع مختلف ایجاد می‌کنند. این شبکه‌های می‌توانند بر ادبیات افراد جامعه تأثیر بگذارند، پوشش آنها و همچنین روابط با جنس مخالف را دگرگون کنند. کاربران شبکه‌های اجتماعی از این شبکه‌ها برای بیان رویدادهای زندگی خود، خاطرات، موقعیت اجتماعی و مانند اینها استفاده می‌کنند و یا از طریق به اشتراک گذاشتن افکار و عقایدشان با دیگران به گفتگو می‌پردازند و بدین ترتیب احساسات گوناگون خود را به گونه‌ای تخلیه می‌کنند.

این کارشناس اشاره داشت: شبکه‌های اجتماعی و ابزارهای ارتباطی مانند سایر دستاوردهای فناوری، دارای فواید بی‌شماری در زمینه‌های گوناگون، از جمله، در ارتقای آموزش، پژوهش و اطلاع‌رسانی است، ولی در عین حال، ‌آسیب‌ها و مشکلات متعددی را نیز به‌همراه دارد. پس در این باره نیز باید همانند سایر محصولات تمدن جدید، از همان قاعده کلی پیروی کنیم و به‌جای نفی و منع، تلاش خود را بر استفاده عاقلانه و آسیب‌شناسانه از این دستاورد ارزشمند متمرکز سازیم. یعنی با فرهنگ‌سازی و ترویج کاربردهای مثبت و آگاه‌سازی و هشدار نسبت به کاربردهای منفی این شبکه‌ها، فرصت‌های آن را افزایش داده و تهدیدهای آن را کاهش دهیم. همان کاری که باید در مواجهه با سینما، رادیو، تلویزیون، ویدئو، تلفن، اتومبیل، ماهواره و سایر محصولات تمدن غرب از ابتدا انجام می‌شد و سرسخت‌ترین مخالفان این ابزارها نیز نهایتاً به آن، روی آوردند.

فرهادی در آخر سخنان خود تصریح نمود: در پایان می توان چنین نتیجه گیری کرد که نقش شبکه های اجتماعی مجازی بر روی سبک زندگی در اکثر مولفه های مورد نظر، بسیار تاثیرگذار و رابطه معناداری بین دو متغیر سبک زندگی و شبکه های اجتماعی مجازی وجود دارد. لذا برپایی کارگاه های آموزشی سبک بیان و شیوه های ارتباط موثر،  برپایی کارگاه آموزشی مهارت های برقراری ارتباط با تاکید بر فضاهای مجازی، برپایی کارگاه های آموزشی سبک زندگی اسلامی – ایرانی، برپایی کارگاه مهارت های فکر خلاق و ذهن برتر با توجه به حساسیت کاری و وظیفه محوله و  آموزش تکنولوژی های روز با توجه به تهاجم فرهنگی و جنگ نرم می تواند کمک شایانی در این زمینه داشته باشد.

payamgooyesemnan