یادداشت روز به قلم علی اکبر مختاری؛

جذب نخبگان با سیاستگذاری جامع

در روزهای اخیر دو خبر مهم در حوزه جوانان و نخبگان مورد توجه رسانه ها قرار گرفته است و اهمیت پرداختن به این مقوله و حفظ و جذب سرمایه نخبگی را آشکار می سازد و تغییر و تحول در برنامه ریزی و سیاستگذاریها ضروت می یابد.

یکی اینکه مسعود قره خانی سیاستمدار ایرانی‌تبار حزب کارگر نروژ، توانسته به‌عنوان رئیس جدید پارلمان این کشور انتخاب شود. ایشان ۳۹ ساله متولد تهران و فارغ التحصیل رشته رادیوگرافی است و  در سال ۱۳۶۶‌ به نروژ مهاجرت کرده است. در نروژ، رئیس پارلمان بعد از پادشاه دومین مقام قدرتمند کشور است.

شاید در ابتدا سوالی به ذهن متبادر شود که چرا جوانان و نخبگان ایرانی در داخل ایران به چنین مناصبی دست نمی یابند و چرا این نیرو و سرمایه انسانی باید در خارج از مرزها در خدمت بیگانگان درآید و کشور ایران و سرزمین مادری از چنین موهبتی محروم است.

در پاسخ به این پرسش، جدا از مباحث افزایش مهاجرت و فرار مغزها از کشورهای جنوب به سوی کشورهای توسعه یافته،  نکته مهم ذات قدرت سیاسی و نوع مناسبات درونی قدرت است. قدسی بودن سیاست، ایدئولوژیکی شدن سپهرسیاست، مناسبات غیر رسمی و فراقانونی و ارزشهای خاص حاکمان سیاسی موجب شده افراد جامعه به طور برابر نتوانند در مناصب و مدیریت سیاسی حضور داشته باشند. چنانچه در ایران چند سال اخیر این امر آشکارتر شده است و با گذشت زمان حلقه تصدی مناصب سیاسی تنگ تر شده و در دایره افرادی وابسته به جناح و تفکری خاص یا متعلقان  به ارگانهای  شبه نظامی خلاصه میشود. در مقابل آنچه باعث شده یک ایرانی یا یک مهاجر خارجی در کشورهای اروپایی یا آمریکای شمالی امکان حضور در بالاترین سطح نظام حکمرانی را داشته باشد به عرفی بودن سیاست و مبنای پایبندی به قانون و عدالت سیاسی بر میگردد و مهم تر از همه فعالیت سیاسی بر اصول صحیح رقابت و در کانالهای رسمی آن همانند حزب و پارلمان برقرار است. لذا در آنجا اگر به نخبگان خارجی یا داخلی اهمیت داده میشود ابتدا نظام سیاسی همانند دیگر نظام ها بصورت پروژه یا همانند شرکتهای سهامی به بهترین و متخصص ترین فرد برای کنترل و هدایت سپرده میشود و باور به تغییر و بهره گیری از نیروی جوان و نخبه در این امر اهمیت داشته و نتایج آن شامل حال جامعه و حکومت خواهد شد.

خبر دیگر در این حوزه  مربوط به اظهارات وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در خصوص تغییر شرایط خدمت سربازی فارغ التحصیلان مقطع دکتری است. به گفته وزیر علوم ما سالی ۵ تا ۶ هزار دانش‌آموخته دکتری داریم که باید به سربازی بروند. در این راستا با ستاد کل نیروهای مسلح مذاکره ای انجام گرفته که این افراد بجای خدمت سربازی دوره پسا دکتری را بگذرانند و زیر نظر اساتید دانشگاه طرح‌هایی را بر اساس نیازهای جامعه ارائه دهند و حقوق این افراد هم یک سوم تا یک دوم پژوهشگران پسادکترای معمولی خواهد بود.

ارایه چنین طرحی قدم بزرگی برای هدایت سرمایه نیروی انسانی نخبه به سوی عملیاتی شدن و تولید علم و  بازار کار است ولی سیاستگذاران و تصمیم گیران باید نسبت به ترویج معضلات و آسیبهای احتمالی هشیار باشند. فارغ التحصیلان دوره دکتری پس از دوره آموزشی معمولا به درجه ستوانی نائل میشوند و فرمانبرداری از یک نیروی وظیفه  در سیستم سلسله مراتبی نظامی گاها برای درجه داران کادر و سربازان وظیفه عادی چندان خوشایند نیست و بصورت غیر مستقیم در شرایط درگیری و خصومت قرار میگیرند و این قانون می تواند راهگشا باشد از سوی دیگر تجربه طرحهای ناقص گذشته در خصوص معافیت ها و  خرید خدمت سربازی گاها به بی عدالتی و سودمندی طبقات بالا منجر شده است. ضرورت دارد در چنین طرحی به همه ابعاد آن و شناسایی و بکارگیری نخبگان در همه زمینه ها توجه شود و درجه دکتری تنها ملاک معافیت از خدمت سربازی نباشد.

موضوع جوانگرایی و بهره گیری از نخبگان در مناصب و مدیریت سیاسی از مقوله های مهم و پر حاشیه است و کماکان عدم استقبال و رغبت به سیاست جوانگرایی در کشور دیده میشود. رشد روزافزون سطح علمی و عملی جوانان در عرصه‌های مختلف علمی، فنی و اجرایی کشور با توجه به تحریم‌های ظالمانه نشانگر همین قوه ابتکار و خلاقیت جوانان است. این خصیصه مهم باعث میشود جوان ایرانی هیچگاه در تنگنا‌ها قرار نگیرد و همیشه راه دیگری را ابداع کند. لذا برای محقق شدن و بهره مندی از تاثیرات بکار گیری نخبگان در مدیریت کشور، نیاز به سیاستگذاری های همه جانبه، دقیق و جامع است.

نویسنده: علی اکبر مختاری

payamgooyesemnan