گزارش روز ( گزارشگر: مائده شریفی)

لزوم توجه به مبارزه با آسیب های اجتماعی

اگر بگوییم آسیب‌های اجتماعی روزانه جان افراد زیادی را می‌گیرد، سخن گزافی نیست، چراکه جامعه امروز دچار مشکلات و معضلاتی است که هر معضلی قشری از جامعه را با خود درگیر کرده است. اعتیاد، بنیاد خانواده را می‌سوزاند، بزرگ و کوچک را درگیر می‌کند، دانش‌آموز و دانشجو و بازاری نمی‌شناسد و هرکس به لجن‌زارش دچار شود در خود می‌بلعد و بازگشتش همتی فولادین و اراده‌ای آهنین می‌خواهد. یکی از این موارد بیکاری است که نسل جوان را با استرس و تشویش و آینده‌ای مبهم روبه‌رو می‌کند و زندگی را به کوچه پس کوچه‌های بی‌هدفی سوق می‌دهد و نگاه بی‌تاب و نگران سرمایه‌های انسانی و نسل پویای جامعه را به خود گرفتار می‌کند. طلاق مورد دیگری است که زوج‌هایی را از هم دور می‌کند که روزگاری دل در گروی خوشبختی یکدیگر سپرده‌اند، پدر و مادرانی را از هم جدا می‌سازد که برای بزرگ کردن فرزندانشان نقشه‌ها کشیده و آینده‌ها ترسیم کرده بودند و یا می توان به حاشیه‌نشینی اشاره داشت که روستاییانی را از سبزترین دیار و زیر زیباترین آسمان خدایی به حاشیه شهرها رانده که با هدف زندگی بهتر و شغلی مناسب‌تر از دیار خود قدم برون نهاده‌اند و اکنون زندگی خود را در محیطی بدون امکانات و با بیشترین آسیب‌ها بنا نهاده‌اند و یا از مهمترین مواردی که نباید از قلم بیفتد فساد اخلاقی است، پدیده‌ای که متأسفانه بیشتر جوانان را در خود غرق ساخته و مصونیت اجتماعی را دچار تزلزل می‌کند و به مشکلی حاد و دردسر ساز مبدل شده است که می‌تواند به آینده یک مملکت صدماتی وارد کند، اما توجیه شمار زیادی از نقض‌کننده‌های مسایل اخلاقی، آزادی است. خودکشی، فقر، تهاجم فرهنگی، استفاده نادرست از فضای مجازی، بالا رفتن سن ازدواج، بی‌تفاوتی نسبت به نخبگان و فرار مغزها، سرقت و دزدی، تکدی‌گری، کودکان کار، تبعیض اجتماعی، خشونت، اسراف، بدحجابی و مدگرایی و هزاران مشکل و معضلی که روزانه و بدون خواست مردم شاید به دلیل ناآگاهی گریبانگیر مردم شده و جامعه را دچار آسیب و مشکلات کرده است.

آسیب‌های اجتماعی از الگو و مدل خاصی پیروی نمی‌کند اما مهم‌ترین عوامل رشد و ترقی هر پدیده‌ای، شناسایی آسیب‌های آن و رفع آن‌ها برای تداوم حیات آن پدیده است. مقابله درست و علمی با آسیب‌های اجتماعی، درمان یا پیشگیری از گسترش و پیدایش آنها ضروری است، البته آنچه جوامع مختلف را در این مورد از هم متفاوت می‌سازد، نوع نگرش این جوامع به علل به وجود آورنده آسیب‌ها و راهکارهای اصلاح و بهبود آن است.

حسن رضایی یکی از شهروندانی بود که در این باره عنوان نمود: کاهش معنویت دلیل وجود آسیب‌های اجتماعی است و مردم باید نگذارند که دین از زندگی آنها رنگ ببازد و زندگی آنها را دچار تنش و آسیب کند. در زن فاکتوری به نام حیا و پاکدامنی و در مرد فاکتور غیرت وجود دارد و هرگاه این دو فاکتور به فراموشی سپرده شود باید منتظر آسیب‌ها و مشکلات نیز بود.

رضایی با تاکید براین موضوع که متأسفانه سرعت اجرای فعالیت‌های پیشگیری و مقابله با آسیب‌ها با سرعت رشد آنها برابر نیست ادامه داد: آسیب‌های اجتماعی دامنگیر جامعه شده و جامعه ما با توجه به اسلامی بودن و فرهنگ غنی که دارد، مورد هدف دشمنان است و باید از فرصت‌های موجود در کشور برای اعتلای ایران اسلامی و کاهش آسیب‌های اجتماعی استفاده کرد و تدابیر و بیانات مقام معظم رهبری را نیز نقشه راه قرار داد.

وی در ادامه افزود: آمارهای آسیب‌های اجتماعی کشور نگران‌کننده است و ما به عنوان یک کشور اسلامی که الگوی جهان اسلام هستیم باید به طور جدی به این مقوله بپردازیم. سال‌هاست از زمانی که مقام معظم رهبری بر شناسایی و احصای آسیب‌های اجتماعی و برنامه‌ریزی مسؤولان برای کاهش این آسیب‌ها تأکید کردند، گذشته اما روزانه همچنان شاهد افزایش این آسیب‌ها و روز به روز شدن مردم با آنها هستیم و در کنار آن شاهد بوده ایم که نه سالن‌های دادگاه روزی از گلایه‌های زوجین و پیگیریشان برای طلاق خالی شده است و نه فارغ‌التحصیلان بلافاصله شغل و پیشه‌ای مناسب می‌توانند در دست بگیرند، نه حاشیه‌شهرها پیشرفتی داشته و نه کوچه و خیابان های شهر خالی از معتادان شده‌اند.

رضایی خاطر نشان کرد: هرجا مردم برای انجام کار و یا فعالیتی مشارکت داشته‌اند قطعاً آن فعالیت با موفقیت پیش رفته است و قطعاً برای حل مشکلات جامعه نیز می‌توان از خود مردم کمک گرفت، چراکه دولت به تنهایی توان مقابله با مسائل و معضلاتی از جمله آسیب‌های اجتماعی را ندارد.

وی تصریح نمود: تا زمانی که مردم کنار هم باشند و با مشارکت خود در عرصه‌های اجتماعی فعالیت کنند می‌توانیم به کاهش مسائل و مشکلات نیز امیدوارم باشیم. امروز سن ازدواج دختران ما افزایش یافته است و اگر بخشی از این مهم به مشغله‌های درسی و شغلی دختران توجیه شود اما بخشی دیگر به تغییر مطالبات و نیازها و شیوه برآورده کردن نیازهای برمی‌گردد. مشکل امروز ما عدم آموزش هویت همسرداری و همسر یابی به دختران است و فکر می‌کنیم همه اینها باید در مدرسه و دانشگاه شکل گیرد در حالیکه خانواده بهترین نقش را در ارائه شیوه صحیح این موارد دارد.

وی همچنین گفت: بنده معتقدم که حضور مردم در فعالیت‌های اجتماعی گام موثری در کاهش معضلات و پیشگیری از آنهاست و باید مردم را در فعالیت‌های مختلف که متناسب با کاهش آسیب‌ها و مقابله و پیشگیری از آن باشد مداخله کرد.

رضایی در آخر سخنان خود گفت: گرچه برگزاری چند دوره کارگاه آموزشی در طول سال نمی‌تواند پاسخگوی رفع مشکلات باشد اما توجه به آموزش‌های مستمر و پی در پی برای اقشار مختلف به ویژه جوانان و نوجوانان می‌تواند خطرات ناشی از کاهش آسیب‌های اجتماعی را کاهش دهد و افتادن جوانان در دام آسیب‌هایی که بیشترین دلایل آن به تبلیغات غیردینی و غیرفرهنگی بیگانگان برمی‌گردد را با شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی دقیق و درست جلوگیری کند.

ساناز مطهری دیگر شهروند سمنانی در این باره اذعان داشت: عوامل ظهور آسیب‌های اجتماعی زیاد است؛ بسیاری از چالش‌های جامعه منشأ بروز آسیب‌های اجتماعی می‌شود، مواردی همچون مباحث مالی و اقتصادی در جامعه و وجود اختلافات طبقاتی باعث ظهور آسیب‌های اجتماعی در جامعه می‌شود. زمانی که یک فرد تأمین نیازهای عادی و طبیعی خود را با چالش مواجه ببیند، قطعاً مسیر درست زندگی خود را طی نمی‌کند، زیرا سلامت روان در صورتی وجود خواهد داشت که نیازهای اصلی و اساسی افراد تأمین شده باشد.

مطهری ادامه داد: اگر یک فرد با فقر مالی در جامعه مواجه باشد، پایه و اساس انحراف اجتماعی برای او به وجود خواهد آمد، حتی زمینه مجرم شدن برای فرد ایجاد می‌شود چرا که ایجاد فاصله طبقاتی فرد را دچار آسیب و انحراف اجتماعی و اخلاقی می‌کند؛ موضوع بیکاری نیز می‌تواند یکی از عوامل زمینه‌ساز انحرافات اجتماعی در افراد باشد.

مطهری یادآور شد: اگر بخواهیم عوامل بروز و ظهور آسیب‌های اجتماعی را در جامعه مورد بررسی قرار بدهیم و منشأ آنها را بدانیم ابتدا باید ببینیم که آیا نیازهای اساسی افراد بر اساس ویژگی‌ها و نیازمندی‌هایی که دارد، تأمین می‌شود یا خیر؟ محیطی که فرد در آن قرار دارد، نوع نگاه خانواده به حوزه تربیت، نوع آموزش و پرورش در محیط‌های آموزشی مبنای آن می‌شود که فرد به سمت بروز انحرافات اجتماعی و آسیب‌های اجتماعی قدم بردارد یا بر ندارد.

وی همچنین گفت: در موضوع آسیب‌های اجتماعی باید موارد مهمی همچون برابری‌های اجتماعی، اقتصادی، مالی، نیازهای اصلی و اساسی یک فرد و رفاه خانواده، ارتباط عاطفی بین اعضای خانواده، نوع نگاه تربیتی والدین به فرزندان را مبنا قرار دهیم؛ اگر این زمینه‌ها در خانواده‌ها وجود داشته باشد، قطعاً از بروز آسیب اجتماعی در یک فرد پیشگیری می‌کند.

این شهروند همچنین اذعان داشت: پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی به منظور بهسازی محیط زندگی از اهمیت خاصی برخوردار است. البته اولین بستر بروز آسیب در نظام خانواده است، اما اینکه آموزش خانواده به چه صورت باشد، بسترهای آن در سیستم آموزشی و پرورشی شکل می‌گیرد. حوزه‌ها و نهادهای فرهنگی همچون رسانه‌ها در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی نقش دارند، اما بستر اساسی برای آموزش و پرورش یک فرد، در نظام آموزشی و پرورشی جامعه وجود دارد.

وی افزود: در حوزه اقتصادی باید گفت وقتی فرد نگرانی مالی داشته باشد به موضوعات دیگر نمی‌تواند بپردازد چون نیازهای اساسی او تأمین نشده است، البته در حوزه‌های دیگر مانند اعتیاد، خشم و غیره دستگاه‌های فرهنگی نقش دارند.

مطهری اشاره داشت: بنده به این موضوع اعتقاد راسخ دارم که رسانه می‌تواند نقش تاثیرگذار و ویژه‌ای در بازگو کردن آسیب‌های جامعه، دلایل ایجاد آن و عوامل و راهکارهای پیشگیری از این آسیب‌ها را داشته باشد و تنها خوراک و محتوای مفید و مؤثر و صاحبان اندیشه و قلم است که می‌تواند بخوبی در این وادی اثرگذار باشد و نباید نادیده گرفت که همسویی و همگرایی نهادها و ارگان‌های متولی در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در کنار مشارکت بیشتر مردم در این عرصه نیز می‌تواند گامی در کاهش ضربات و صدمات ناشی از آسیب‌های اجتماعی باشد.

وی در آخر سخنان خود توضیح داد: در مجموع پیشگیری بهترین راهکار کاهش آسیب‌های اجتماعی است، همچنین ارائه آموزش‌های لازم به خانواده‌ها با هدف پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، آموزش مهارت‌های زندگی به همه افراد جامعه به خصوص نوجوانان و جوانان امری اجتناب‌ناپذیر است.

احسان نظری نیز در این باره عنوان کرد: برای هر امری دلیل ویژه ای وجود دارد اما آسیب های اجتماعی به مجموعه مسائل و مشکلات جامعه باز می گردد. آسیب های اجتماعی و رشد آنها از یک مدل خاص تبعیت نمی کند. یعنی نمی توان یک عامل را باعث بوجود آمدن یک آسیب اجتماعی شمرد و معمولاً چندین عامل باعث بوجود آمدن چندین آسیب می شوند و از رابطه علت و معلول پیچیده ای تبعیت می کنند. از سوی دیگر از آنجایی که یکسری علل غالب در هر جامعه وجود دارند که نسبت به سایر علل اهمیت بیشتری در بروز آسیب ها دارند، هرچند از انواع متمایز آسیب ها سخن می‌رود، اما عمدتا همپوشی هایی بین آنها دیده می‌شود لذا با این دیدگاه باید توجه داشت که امروزه معضلات اجتماعی به اندازه‌ای جدی است که باید هرچه سریع ترعلل آن ریشه یابی و راه حل مناسبی برای آن  ارائه شود.

نظری همچنین ادامه داد: آسیب های اجتماعی که جوانان ما را در معرض خطر قرار می دهد بسیار خطرناکتر از آن چیزی است که فکر می کنیم و تا زمانی که این آسیب ها را نشناسیم و با این مقوله آشنایی پیدا نکنیم نمی توانیم برای آن برنامه ریزی کنیم. برخی افراد این آسیب را به دانشگاه نسبت می دهند در صورتی که این موارد با توجه به شرایط روزگار ما و دنیای ارتباطات و نقل و انتقال سریع اطلاعات دیگر مختص دانشگاه و دانشجو نیست. زیرا همه دانشگاه ها و همه کسانی که یک نهاد دانشگاهی را مدیریت می کنند حتماً به صورت کم و بیش با این آسیب ها مواجه می شوند. بخشی از این آسیب ها ممکن است درون دانشگاه اتفاق افتد اما بیشتر آسیب ها مربوط به زمینه هایی است که بیرون از دانشگاه ممکن است پدید می آید.

نظری در ادامه گفت: بی توجهی به فرهنگ گفت و گو در خانواده، موجب تعضیف بنیان این نهاد مهم اجتماعی و مهم تر، بروز انواع آسیب های اجتماعی در جامعه شده است که باید برای رفع این معضل فراگیر تدابیر اصولی اندیشید. مهارت گفت و گو بین اعضا برای تحکیم بنیان خانواده و با هدف پیشگیری از آسیب های اجتماعی و بهبود کیفیت زندگی از ضرورت های امروز این نهاد است که متاسفانه مورد غفلت واقع شده و موجب تضعیف و اختلال در پیوند بین فرزندان و والدین شده است.

وی تصریح کرد: در گذشته و در زندگی سنتی اعضا یک خانواده دور هم جمع می شدند و از سیر تا پیاز مسایل ریز و درشت زندگی همدیگر صحبت می کردند و راه حل مشکلات را می یافتند و با گفت و گوهایی که بین آنها رد و بدل می شد، صمیمیت آن ها بیشتر و مستحکم بود. به هر حال چالش کاهش گفت و گو در میان خانواده های ایرانی یک آسیب مهمی قلمداد می شود، همین آسیب، زمینه ساز طلاق های عاطفی زیادی در جامعه ایران شده است. وقتی گفته می شود از هر دو ازدواج یک ازدواج در مرحله طلاق عاطفی است بدان معنی است که خانواده ها گفت و گو نمی کنند، زوج ‌ها در کنار هم زندگی می‌ کنند، ولی ارتباط کلامی و عاطفی بین آنها کمرنگ است و یا وجود ندارد.

نظری با تاکید بر اینکه فراگیری مهارت و هنر گفت و گو بسیار مهم است ادامه داد: در جامعه امروزی ایران پایین آمدن نرخ گفت و گو بحرانی است که گریبانگر خانواده های ایرانی شده است. بسیاری از آسیب هایی که متوجه یک خانواده می شود در اثر عدم رسیدن به نقطه تفاهم ایجاد می شود، تفاهم از گفت و گو بین اعضا خانواده شکل می گیرد و همه افراد باید یاد بگیرند که هر مساله ای را چه مثبت و منفی با گفت و گو حل و به راه حل مسالمت آمیز دست یابند.

وی همچنین خاطرنشان کرد: اساسا مهارت گفت و گو را باید از کودکی تمرین کرد، اما متاسفانه نظام آموزشی ما دانش آموزان را به عنوان افراد گفت و گو محور تربیت نکرده و این مساله یک معضل و بحران است که در کشور شکل گرفته و موجب بحران سکوت در خانواده ها شده است. مهارت گفت و گو به دوران کودکی انسان بر می‌گردد اما متاسفانه در بسیاری از خانواده‌ های ایرانی پدر و مادر این امکان را برای فرزندان فراهم نمی‌ کنند که خواسته ‌ها و مشکلاتشان را از طریق گفت و گو حل کنند، بهترین روش برای حل مشکلات استفاده از گفت و گو و مذاکره با طرف یا طرف‌ های مقابل است، وقتی افراد این توانایی را نداشته باشند یقینا به کارهای دیگر دست می‌ زنند.

وی در آخر نیز توضیح داد: در حقیقت حوزه عمومی، عرصه فکر، گفت و گو، استدلال و زبان است و جامعه ایرانی این روزها به شدت بیشتر با این عرصه ای که کمتر در طول تاریخ با آن مانوس بوده، فاصله می گیرد. لذا اگر بخواهیم مشکلات جامعه ایرانی را به طور بنیادین بررسی کنیم، بی گمان فقدان فرهنگ گفت و گو و شنیدن های بی کیفیت، یکی از مهم ترین و اساسی ترین چالش های است که باید در اولویت ترمیم و اصلاح قرار گیرد، حالا که انبوه از نگرانی ها هر روز جامعه و خانواده هایمان را آزار می دهد باید از آغاز شروع کرد و تمرین کنیم شنیدن را و گفتن را.

مینا عباسی کارشناس ارشد جامعه شناسی در این باره عنوان نمود: حاصل ورود و گسترش لجام گسیحته فناوری های نوین و جنگ نرم دشمن، آسیب ها و ناهنجاری های جدید است که در حال گسترش است. قبلا صرفاً به تخلفات و جرایم می‌پرداختیم، اما امروزه آسیب‌های اجتماعی به عنوان بزرگترین خطر برای کشور که حتی بیش از جرایم و تخلفات اجتماعی جای توجه دارد، ارزش‌ها و ساختارهای اجتماعی را تحت‌ شعاع خود قرار داده است و چنانچه برای مهار و مبارزه برنامه‌ریزی نشود، اوضاع از آن‌چه که هست بدتر خواهد شد.

عباسی در ادامه افزود: مشکل اینجاست که مبارزه با آسیب‌ها شروع می‌شود؛ ساختار ایجاد می‌گردد؛ اما رفته رفته به نهادهای دولتی رنگ باخته تبدیل می‌شود، این در حالی است که در مبارزه به آسیب‌های اجتماعی، افزون بر ظرفیت دستگاه‌های عمومی و دولتی، باید از ساختارهای اجتماعی نیز استفاده نمود.

وی همچنین یادآورشد: فقر گرچه به طور ذاتی یک مشکل و آسیب محسوب می شود اما این لزوما به این معنا نیست تمام افرادی که زیر خط فقر زندگی می کنند، افرادی نابسامان و مشکل ساز برای اجتماع هستند. مشکلات اقتصادی، تامین نشدن نیازهای جسمی و روانی اغلب زمینه ای برای بروز و ظهور مشکلات اجتماعی دیگری است. فقر یکی از علل اجتماعی پیدایش بزهکاری و ارتکاب انحرافات اجتماعی نوجوانان و جوانان است. نداشتن بضاعت مالی مکفی خانواده ها و ناتوانی در پاسخگویی به نیازهای طبیعی و ضروری مانند فراهم ساختن امکانات تحصیلی و پوشاک مناسب، زمینه ساز بروز ناراحتی های روحی، افسردگی، انزواطلبی و مسایل دیگر شده و موجب
می شود این افراد برای التیام ناراحتی های ناشی از مشکلات خود به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، به اقداماتی دست بزنند و برای رهایی از گرفتاری ها، مرتکب اعمال ناشایست شوند. از این منظر می توان گفت ریشه کنی فقر می تواند عامل مهمی در این موضوع تلقی گردد.

عباسی گفت: برای مبارزه با آسیب‌های اجتماعی نیاز به توسعه فرهنگ و برنامه‌های علمی نیاز اساسی است تا شناخت نسبت به آسیب‌های اجتماعی فردی و گروهی محقق شود که در این زمینه حمایت از مردم برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی اولویت اساسی است و نیاز به احصاء و بررسی‌های همه‌جانبه دارد.

این کارشناس با تاکید بر نقش یاری به نیازمندان و حل مشکلات آن‌ها در کاهش آسیب‌های اجتماعی اشاره کرد: باید تقویت خودباوری در بین خانوارهای نیازمند روز به روز افزایش پیدا کند تا جامعه به سمت اشتغال‌زایی و خودکفایی پیش رود و مشکلات و موانع مهم جامعه به حداقل برسد.

وی در آخر نیز اذعان کرد: آسیب‌های اجتماعی به عنوان یک معضل اساسی که همیشه جامعه را درگیر خود کرده نیازمند تدوین برنامه‌های عملیاتی و حمایت‌های همه‌جانبه مسئولین و دستگاه‌های مربوطه در تمامی حوزه‌ها است که در این زمینه قشر جوانان نیازمند توجه بیشتری هستند.

payamgooyesemnan