گزارش خبری (گزارشگر: مائده شریفی)

تفاوت های یلدای گذشته با امروز !؟

شب یلدا یکی از بزرگترین جشن های ایرانیان است و در نقاط مختلف استان سمنان اهالی آداب خاصی را در شب چله برپا می کنند.

پاییز در گذر است و زمستان در پیش، صدای پای یلدا آرام آرام به گوش می رسد، پدربزرگ ها و مادربزرگ ها خانه را برای استقبال از مهمانان شب یلدا مهیا می کنند. فرزندان و نوه ها نیز برای دیدار بزرگان خانواده و گذران بلندترین شب سال بی قرارند ،  برگزاری مراسم یلدا آئینی کهن در کشور ما به شمار می رود.

جشن شب چله در آخرین شب پاییز(۳۰ آذر ماه) که بلندترین شب سال نیز هست، در کشور اسلامی ایران با شور و شوق فراوان بر پا می‌شود، این جشن ریشه در آیین کهن مهردارد که از گذشته در ایران و سپس در بسیاری از کشورهای آسیا و اروپا گرامی داشته می‌شد ، شادمانی، گردهمایی خانوادگی و خوردن میوه‌هایی همچون هندوانه، انار و خشکبار از آیین‌های ویژه جشن شب یلدا است.

از آداب و رسوم کویرنشینان استان سمنان در شب چله به عنوان یلدان یلدان نام برده می‌شود.

فاطمه قلی‌پور کالمرزی پژوهشگر مردم شناسی شب یلدا را یکی از بزرگترین جشن‌های ایرانیان دانست و گفت:واژه یلدا، سریانی و به معنای ولادت است، ولادت خورشید(مهر، میترا)، بنا بر باور پیشینیان در پایان این شب دراز که اهریمن و نامبارکش می‌دانستند، تاریکی شکست می‌خورد، روشنایی پیروز و خورشید زاده می‌شود و روزها رو به بلندی می‌رود.

وی با بیان اینکه در نقاط مختلف استان سمنان آداب خاصی را در ارتباط با شب چله برپا می‌کنند، گفت: یکی از آداب شب چله، خواندن شاهنامه و تفأل به حافظ در جمع خانواده است ، این کار توسط افراد با سواد و خوش صدا و عمدتا پدربزرگ‌ها صورت می‌گیرد، روستای افتر در حومه سمنان از جمله نقاطی است که شاهنامه خوانی در بین اهالی آن از دیرباز تاکنون متداول است.

این پژوهشگر مردم‌شناسی ادامه داد: نواختن نی همراه با زمزمه ترانه‌ها و ادبیات محلی و نیز انجام بازی‌های محلی در بسیاری نقاط از جمله سرگرمی‌های مردم در بلندترین شب سال بشمار می‌رود.

چله‌نشینی

قلی‌پور کالمرزی همچنین تأکید کرد: چله‌نشینی یا جمع شدن اعضای خانواده به دور هم در شب یلدا و خوردن آجیل مخصوص، برگه زرد‌آلو، انجیر خشک و انگور ، مویز، توت خشک، نقل، سنجد، کشمش، بادام، هسته زرد‌آلو، تخم کدو، تخم هندوانه، کِنو کُنجی(شاهدانه)حلوای سیاه، شیره انگور، شیره توت، لبو پخته، مغز گردو، حلوا کنجد، حلوای آریشه، حلوای سیاه، هندوانه، خربزه، شلقم، انار، به، سیب و شیرینی که هر یک نمادی به نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی بشمار می‌روند، از آیین‌های مردم استان در شب چله است و از جمله غذاهای این شب نیز ته چین اسفناج و خورش فسنجان است، همچنین بیدار ماندن تا پاسی از شب از جمله آداب و رسوم شب یلدا در این منطقه است.

وی تصریح کرد: در بسیاری از روستاهای استان سمنان مرسوم است که دامداران در شب چله گوسفند پرواری را تحت عنوان چله کُشی قربانی کرده و گوشت آن را قرمه می‌کنند ، از این گوشت که در شکمبه حیوان ذخیره می‌شود، برای تهیه غذا در فصل سرد سال بهره می‌برند.

این پژوهشگرمردم‌شناسی افزود: برخی بنا بر باوری کهن خوردن چهل نوع میوه را در این شب توصیه کرده و به منظور رفع گرمی در فصل تابستان خوردن هندوانه را لازم می‌شمارند ، اهالی روستای “بادله کوه” از توابع دامغان نیز به این شب ، شب الله می‌گویند.

فاطمه قلی‌پور کالمرزی گفت: سمنانی‌ها نیز هندوانه را در این شب به نیت خنکی و رفع تشنگی در فصل تابستان خورده و زنان برای شام سبزی پلو می‌پزند ، شیرینی‌هایی که برای این شب تهیه می‌شود، پشت و پشمک نام دارد.

وی با بیان اینکه کویر‌نشینان استان سمنان نیز شب چله را یلدان یلدان می‌گویند،تصریح کرد: همچنین شعری بدین مضمون می‌خوانند:

شب یلدا درازه وای بر من/ پری در خواب نازه وای برمن          تو بیدارش نکن مرغ سحر خیز/ عزیزم جان گذاره وای بر من

پژوهشگر مردم‌شناسی معتقد است: در بسیاری از نقاط کویر، اهالی در این شب پس از خوردن میوه و تنقلات گل یا پوچ یا نخود بازی می‌کنند، مرسوم است که بزرگان خانواده یا فامیل در این شب حکایات شیرین از سر گذشت ایل، طایفه یا روستا را برای حاضرین تعریف کرده و نکته‌های پندآموز در این شرح به نسل جوان انتقال می‌یابد.

قلی‌پور افزود: بارش برف، زیبایی و دلچسبی شب یلدا را برای اهالی نقاط مختلف استان سمنان دوچندان می‌کند، زیرا که در صورت بارش برف، خوردن مخلوط برف و شیره(شیره انگور) نیز به بلندی شب یلدا حلاوتی دوچندان می‌بخشد، طلب برآورده شدن حاجات در کنار دعا برای عاقبت به خیری فرزندان از جمله زیباترین آداب شب یلدا در کنار صله رحم و دیدار اعضاء خانواده و فامیل است، همچنین ریش سفیدان قوم و طایفه از چنین مناسبتی برای رفع کدورت و سرآغاز پیوند و وصلتی نیکو به درستی بهره می‌برند و در مقابل کودکان و جوانان نیز طول عمر و سلامتی آنان را از درگاه ایزد متعال مسئلت می‌دارند.

تفاوتهای یلدای گذشته با امروز

هر چه می گذرد و ما به تجملات می افزاییم اصل را کمرنگ کرده و فراموش می کنیم فلسفه دور هم جمع شدن در شب یلدا چه بوده است؟ تمام پذیرایی های زمان قدیم به شاهدانه، کنجد، انار و زردک ( نوعی هویج) خلاصه می شد، بعضی از خانواده ها هندوانه هم داشتند. بچه ها همه دلخوشی شان همین تنقللات بود اما الآن تشریفات زیاد شده و دلخوشی ها کمتر شده است.

بعضی از مواقع کم و کاست وجود داشت اما مهر و محبت جای خالی همه چیز را پر می کرد، صله رحم زیاد بود اما امروزه رفت و آمد کم شده و تلفن و موبایل جایگزین صله رحم شده است.

با وجود اینکه در شب یلدا مردم سعی می‌کنند تا با خوراکی‌ها و شب‌چره، این بلندترین شب سال را نزد خانواده و ترجیحاً بزرگترها گرامی بدارند، یلدا اما در گذشته مزه و طعم دیگری داشت امروز نه از کرسی خبری است و نه از شعر حافظ؛

این روزها یلدا به یک دغدغه بزرگ برای مردم استان سمنان بدل شده که با قیمت‌های نجومی روبرو هستند. سطح شهرهای استان سمنان این روزها مملو از کسانی است که سری به مغازه‌ها می‌زنند، قیمت‌ها را مشاهده می‌کنند و از خرید منصرف می‌شوند. گرانی این روزها بیش از هر زمان دیگری به مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم افزوده است.

یکی از شهروندان استان سمنان با اشاره به گرانی قیمت‌ها می‌گوید: قیمت اقلام نسبت به ماه‌های اخیر دو حتی سه برابر شده است برای مثال انار در حالی کیلویی ۲۰ هزار تومان فروخته می‌شود که همین میوه سال گذشته هفت هزار تومان بود و از سوی دیگر درآمدهای مردم نسبت به سال گذشته تفاوتی نکرده است.

محمد مهدی غلامی با اشاره به اینکه متأسفانه درآمد مردم به ریال و مخارج آن به دلار است می‌گوید: شرایط برای معیشت مردم بسیار دشوار شده و مایحتاج زندگی روزمره نیز در تنگنا قرار دارد چه برسد به شب یلدا و ملزومات پذیرایی از مهمانان که خود خرجی اضافه است.

وی با بیان اینکه بسیاری از مردم امروز صورت خود را با سیلی سرخ نگه داشته‌اند بیان کرد: قدرت خرید مردم به شدت کاهش پیدا کرده و این را در بازار هم می‌توان مشاهده کرد. امروز در بازار فراوان کسانی هستند که دست خالی فقط می‌نگرند.

کسبه مقصر گرانی نیستند

اشاره این شهروند به مردم است که طول خیابان حرکت می‌کنند اما معمولاً خرید نمی‌کند و این نشان می‌دهد که قدرت خرید مردم تا چه اندازه پایین آمده است.

یک کاسب نیز می‌گوید: فروش ما نسبت به دوران گذشته کاهش بسیار چشم‌گیری پیدا کرده، به نحوی که حتی در بعضی از مقاطع یک دهم فروش روزهای قبل را هم نداریم. به عبارت دیگر می‌توان گفت، افزایش هزینه‌ها اجاره و قیمت ملک و همچنین تورم آنچنان لجام‌گسیخته است که دیگر توان مالی کاسب‌ها هم به تهیه اقلام نمی‌رسد. در نتیجه امروز به یکی از دشوارترین شرایط زندگی ما مغازه بدل شده است.

مهدی انصاری با بیان اینکه باید توجه داشت که ما کسبه خرده پا در قیمت‌گذاری مقصر نیستیم اما در معرض تندترین انتقادات از سوی مردم قرار داریم، در حالی که ما میوه را گران می‌خریم و مجبور هستیم که گران هم بفروشیم، می‌افزاید: برخی از مردم فکر می‌کنند که ما کسبه میوه را پنج هزار تومان خریده و ۲۵ هزار تومان می‌فروشیم.

وی ادامه می‌دهد: ریشه گرانی در مغازه‌های ما نیست بلکه در سیاست‌گذاری‌ها و مسائل اقتصادی کلان است منتها مردم این نکته را درک نکرده و گرانی را با گران فروشی اشتباه می‌گیرند موضوعی که سبب می‌شود هر روز با مشتریان جنگ اعصاب داشته باشیم. ما از خدا می‌خواهیم که جنسی را ارزان بخریم و ارزان ‌هم به مشتری بدهیم چرا که سود ما در فروش زیاد است. در واقع کس دیگر میوه را گران می‌کند اما نقدش را ما می‌شنویم.

تکلیف مردم مشخص نیست

دیگر شهروند استان سمنان نیز با بیان اینکه امسال کمتر کسی است که بتواند یلدا را در جمع خانوادگی خود جشن بگیرد، می‌گوید: ما ترجیح می‌دهیم به جای اینکه چهار مهمان داشته باشیم و برای آنها ۵۰۰ هزار تومان میوه و شیرینی بخریم، همه آن را صرف خریدن هفت، هشت کیلوگرم برنج کنیم تا بتوانیم حداقل دو ماه زندگی کنیم.

محسن خداوردی با اشاره به گرانی تمام اقلام موجود در بازار بیان کرد: در گذشته تکلیف مردم مشخص بود. مثلاً میوه گران، موز و آناناس بود در نتیجه مردم سراغ این دو میوه نمی‌رفتند اما حالا کار به جایی رسیده که همه چیز از دم گران شده، حتی میوه‌هایی که تولید شهرستان هستند نیز قیمتی گزاف دارند در نتیجه مردم سراغ هیچ میوه‌ای نمی‌توانند بروند.

وی می‌افزاید: موضوع دیگر اینکه در ایام گذشته تفاوت قیمت بین مغازه‌ها نهایتاً هزار تومان بود اما امروز یک میوه در یک جای شهر کیلویی ۲۰ هزار تومان و در جای دیگر همان کیلویی ۱۲ هزار تومان فروخته می‌شود در صورتی که هیچ نظارتی هم بر روی فروش اقلام وجود ندارد و این به مشکلات مردم افزوده است در نتیجه سفره مردم روز به روز کوچک‌تر می‌شود. نکته قابل بیان دیگر این است که اکثر مردم در گذشته حداقل می‌توانستند برنج و روغن مورد نیاز خانه‌شان را تأمین کنند و نهایتاً سراغ گوشت و برخی اقلام دیگر نمی‌رفتند اما امروز حتی قدرت خرید سیب‌زمینی هم وجود ندارد.

و اما استاندار سمنان از اجرای طرح تشدید نظارت بر بازار شب یلدا در هشت شهرستان استان سمنان خبر داد و گفت: این طرح از ابتدای هفته آغاز و تا پایان پاییز ادامه خواهد داشت و فرمانداری‌ها موظف هستند که بر اجرای این طرح نظارت داشته باشند.

سید محمدرضا هاشمی با بیان اینکه اخیراً طبق مصوبه هیئت دولت جهاد کشاورزی نیز به مجموعه نظارتی بر بازار منصوب شده است تاکید کرد: از این پس گروه‌های نظارتی شامل جهاد کشاورزی صنعت معدن تجارت اصناف علوم پزشکی و غیره به صنوف مختلف در سطح استان سمنان مراجعه و بر عرضه کالاهای مورد نیاز مردم نظارت خواهند کرد.

وی با بیان اینکه به دلیل گستردگی استان سمنان نیاز است که مردم هم در اجرای طرح نظارت بر بازار شب یلدا همراهی داشته باشند، افزود: مردم می‌توانند شکایت خود را از طریق سامانه ۱۲۴ صنعت معدن و تجارت اطلاع‌رسانی کنند و این سازمان موظف است تا گزارش‌های مردمی را جمع آوری و به جهاد کشاورزی همچنین تعزیرات ارجاع دهد تا با متخلفان برخورد شود.

استاندار سمنان همچنین خواستار همراهی مردم و کسب با طرح تشدید نظارت بر بازار شب یلدا شد و گفت: در کنار تمام نظارت‌ها می‌بایست کسبه هوای مردم را نیز داشته باشند تا بتوانیم با همدلی که در استان وجود دارد، شرایط را برای مردم تسهیل کنیم.

یک کارشناس اقتصادی با اشاره به اینکه بین گرانی و گران فروشی تفاوت است، می‌گوید: طرح نظارتی باید در مقابله با گرانی باشد نه در مقابله با گران‌فروشی چرا که اصلاً ریشه گرانی در خیابان‌های شاهرود و سمنان و دامغان نیست بلکه باید ریشه آن را در بالادست و سیاست‌های اقتصادی دانست و در نتیجه تا زمانی که این امر صورت نگیرد، طرح تشدید نظارت بر بازار یلدا و نوروز و … هیچ حاصلی به نفع مردم ندارد.

سید رضا طباطبایی با بیان اینکه ریشه تمام گرانی‌ها را باید در سیاست‌های کلان دولتی و در پایتخت جست، بیان کرد: متأسفانه دولت‌ها همیشه در این دو سه دهه اخیر بر عکس عمل می‌کند یعنی به جای اینکه در بالا شرایط را اصلاح کنند به دنبال اصلاح وضعیت بازار از پایین یا همان کسبه خرده پا هستند در حالی که آنها آخرین حلقه زنجیر گرانی محسوب می‌شوند که اصلاً به چشم نمی‌آید.

وی افزود: وقتی کاسبی میوه‌ای را ۲۰ هزار تومان می‌خرد مجبور است تا آن را ۲۵ هزار تومان بفروشند و از لحاظ قانونی نیز کار ایرادی ندارد در نتیجه دولت باید کاری کند که میوه را به دست فروشنده ۱۰ هزار تومان برسانیم تا وی آن را ۱۳ هزار تومان عرضه کنند در نتیجه این راه مقابله با گرانی است.

این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه دولت شاخه‌های اصلی را رها کرده و به برگ‌های لرزان خشک شده که همان کسبه خرده پا هستند، می‌پردازد گفت: این کسبه خرده پا خودشان درگیر مشکلات اقتصادی هستند مانند برگی هر لحظه امکان دارد بر زمین بیفتند در نتیجه دولت باید سرشاخه‌های اصلی گرانی را مورد نظر خود قرار دهد.

طباطبایی با اشاره به وجود مافیا در بازار میوه آجیل و حتی برنج بیان کرد: ساده‌انگارانه است اگر بگوییم که مثلاً در مقوله برنج دولت در قیمت گذاری تأثیر دارند در حالی که این گونه نیست گروهی همیشه در زمان محصولات برنج به شمال سفر کرده و حاصل کار کشاورزان را یکجا خریداری می‌کند در نتیجه آنها را نگهداری و سپس با قیمت‌هایی که خودشان صلاح می‌دانند عرضه می‌کنند در نتیجه دولت هم هیچ نظارتی بر آن ندارد این موضوع در زمینه پرتقال و انار و دیگر محصولات تولیدی نیست به صورت مشابه دیده می‌شود لذا دولت می‌بایست بر مافیای اقلام نظارت داشته باشد.

وی افزود: اگر فکر کنیم که کسبه خرده پا در خیابان‌های شاهرود و سمنان مسبب گرانی هستند اشتباه کردیم چرا که سرشاخه‌های گرانی را باید در جای دیگری جست جو کرد عمدتاً مافیای آجیل میوه خشکبار و تمام محصولاتی از این دست هستند که بازار را تعیین می‌کنند و برای مثال در ماجرای زعفران مشکلات را برای آحاد مردم و حتی بهره برداران بخش کشاورزی ایجاد می‌کند امروز دولت و هیچکس دیگری نمی‌داند که ده‌ها تن زعفران تولید شده در خراسان اصلاً کجا است و در اختیار چه کسی قرار دارد و قرار است چه موقعی و با چه قیمتی این کالا به دست مردم برسد؟

همانطور که این کارشناس اقتصادی نیز اشاره کرد باید ریشه گرانی را در جای دیگری جست جو کرد نمونه این موضوع را در مافیای پسته در شهرستان دامغان شاهد هستیم که برای مثال سال گذشته در بالاترین قیمت کیلویی ۴۸ هزار تومان از دامغانی‌ها خریداری شد اما امروز همان پسته به صورت خشک شده و شور شده در بازار شهر دامغان تا ۴۰۰ هزار تومان فروخته می‌شود در نتیجه سود این کسبه در نتیجه باید ساختار نیز اصلاح شود.

امیدواریم که دولت سیزدهم با همین عزمی که در مقابله با مسائل و مشکلات اقتصادی دارد، به جنگ گرانی نیز برود گرانی که سال‌ها است از بالا اعمال می‌شود اما با آن از پایین مقابله می‌شود! و نتیجه‌ای جز عدم تغییر وضعیت موجود نخواهد داشت.

و اما دوری از تکلف با یک پیشنهاد ساده

هرچند امروز گرانی‌ها نیز بر گرده یلدا فشار می‌آورد و تهیه آجیل و میوه و … سر به فلک می‌گذارد اما همان‌طور که رضوانی کارشناس اقلیم محلی استان سمنان می‌گوید: می‌توان شب یلدا را ساده‌تر برگزار کرد.

وی معتقد است: مرم سخت‌کوش و قدردان استان سمنان به زندگی دشوار خو گرفته‌اند و هیچ‌گاه تجمل در زندگی‌شان نبوده است و اگر این دو دهه اخیر را کنار بگذاریم در تمام طول تاریخ کویرنشینی هرگز زندگی لوکس جایی نداشته است لذا باید از آن دوری گزید.

این کارشناس که پژوهشش درباره اقلیم‌های کهن استان سمنان منتشر نیز شده است، می‌گوید: پیشنهاد من این است که خانواده‌های استان سمنان مانند گذشته در مکانی مثلاً خانه بزرگ فامیل گرد هم‌آیند و هرکس خوراکی‌های خانواده خودش را بیاورد و دور از تکلف باهم آن را سهیم شوند.

وی می‌گوید: امروز تهیه لبو، شلغم، کدوحلوایی، تخم آفتابگردان، شیرینی، چای و خرید یک کیلوگرم سیب برای هر خانواده هزینه گزافی محسوب نمی‌شود و اگر پنج یا شش خانواده هرکدام این وسایل را در اندازه خودشان تهیه و گرد هم آوردند قطعاً می‌توان یلدای مفصلی را برای کودکان رقم زد آن‌هم با کمترین هزینه. متأسفانه این روزها کمی توقعات بالا است حال‌آنکه با کمترین چیزها می‌توان بهترین یلداها را برگزار کرد همان‌طور که در قدیم گندم بوداده بهترین خوراکی بود که هنوز طعمش زیر دندان‌های قدیمی‌ها است.

چقدر خوب می‌شود اگر در همین یک‌شب بتوانیم موبایل‌هایمان را در جعبه‌ای قرار داده و سراغشان نرویم.

در سال‌های اخیر از سوی نهادهایی مانند شورای شهر و شهرداری، صداوسیما، نشریات و مطبوعات و … خیلی تلاش شده تا یلدای بدون موبایل و اینترنت رقم بخورد، حتی تبلیغ‌هایی نیز دراین‌باره ساخته‌شده است. اما باید بدانیم که موبایل در یلدا تنها برای ثبت لحظات خوش در قاب عکس و تصویر مناسب است و لذا چقدر خوب می‌شود اگر در همین یک‌شب بتوانیم موبایل‌هایمان را در جعبه‌ای قرار داده و سراغشان نرویم و در پایان مهمانی آن را دریافت کنیم. این کار تضمین‌کننده خوش گذشتن در شب یلدا است.

یلدای قومسی شبی برای خوشحالی است. یعنی دریافت حس و حال خوب و خوش آن‌هم از میان خاطرات قدیم و جدید، شبی برای پیوند عواطف، شبی برای آغاز زندگی مشترک، شبی برای عشوه‌های دخترکان دم بخت. وقتی مادران پسردار از صورتشان تعریف می‌کنند، شبی برای پسرانی که تازه پشت لبانشان سبز شده و صدای دورگه‌شان را به رخ می‌کشند و شبی برای کودکان که تا مرز خستگی را با بازی و شور جابه‌جا کنند.یلدای استان سمنان شبی است برای آغاز؛ آغاز روزهای بلند و شب‌های کوتاه آغازی برای زمانی که مردم آماده می‌شوند تا دوباره روزی‌شان را از زمین برداشت کنند و شکرانه‌اش را گردهم‌آیی با اقوام و فامیل و آشنایان می‌دانند، این شب را قدر بدانیم.بیایید واقعا با هم مهربان باشیم، هرطور که دوست داریم با ما رفتار شود، با دیگران مهربانانه رفتار کنیم،  با قرآن باشیم و قدردان پدرها و مادرها و بزرگترها باشیم. تلاش کنیم که یلدا برای همه، نه فقط عده معدودی شادی بخش باشد.

payamgooyesemnan