یادداشت روز به قلم مهران سعادت؛

تفاهم نامه ایران و چین در دولت سیزدهم

بعد آغاز سال ۱۴۰۰، مهمترین خبری که در رسانه ها و شبکه مجازی پر بازدید بود، بحث تفاهم نامه ۲۵ ساله ایران و چین بود که دیدار متعدد آقای ظریف با مقامات چینی در فر وردین ماه این مورد را قوت بخیشد. امروز دیگر آقای ظریف در دستگاه دیپلماسی کشور نیست و در ماه های پایانی سال ۱۴۰۰ آقای امیر عبدالهیان با سفر اخیر خود به کشور چین (این بار به عنوان وزیر امور خاجه) نشان داد که چین در حوزه دیپلماسی اقتصادی ایران مهم و اثر گذار است. رابطه جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین همیشه مورد توجه ایرانیان و جهانیان بوده است. این ارتباط در طول چهل سال گذشته دچار دگرگونی های شده است، اما هیچگاه به سردی منجر نشده است. حتی در دهه اخیر شدت گرفته است. تفاهم نامه ۲۵ ساله می تواند اوج همکاری این دو کشور در نیم قرن گذشته باشد.

در دولت تدبیر و امید نگاه دیپلماسی به غرب بود ولی همیشه در اغلب روابط ایران با دنیا و غرب، چین نیز به نوعی نقش آفرین بود. دولت گذشته نیز به این نتیجه رسیده بود که نگاه خود را از غرب به شرق تغییر دهد و طبیعتاً در شرق دنیا چین مهمترین گزینه برای گسترش دیپلماسی بویژه در حوزه اقتصادی بود. این امر سبب شد که در اوایل سال ۱۴۰۰ مهمترین بحث تفاهم نامه ۲۵ ساله ایران باشد که  البته موافقان و مخالفان جدی در داخل و خارج داشت. در سه ماهه اول هنوزدولت تدبیر و امید سکان اداره کشور را در دست داشت، اما رمق و انگیزه لازم برای مدیران دولت سابق برای به ثمر رساندن برنامه ها نمانده بود از سوی دیگر ترجیح دادند که سرنوشت این تفاهم نامه را در دولت بعدی ایران دنبال کنند. اما با تغییرات جدید در سه ماهه دوم (تابستان )در در ایران مناسبات تهران و پکن می تواند دچار دگرگونی شود. حال سوال اساسی این است که منسبات ایران و چین در دولت سیزدهم چه خواهد بود؟ آیا تغییرات سیاسی در منطقه و در دنیا موجب تحکیم روابط ایران و چین خواهد شد؟ و سرعت قرارداد بلند پیشرو را افزایش خواهد داد.

چین در حال توسعه دنبال پیدا کردن کشوری است که با داشتن منابع طبیعی بتواند مواد اولیه رشد مستمر چین را تامین کند. در این شرایط افغانستان و ایران می تواند شریک خوبی برای چین باشد. چین به مواد اولیه دست پیدا می کند و طالبان می تواند منابع اقتصادی برای حکمرانی خود را دریافت کند. چین در سومین دهه رشد عظیم اقتصادی نه تنها نیاز به بازار دارد بلکه نیاز به توسعه روابط و قلمرو اقتصادی دارد. افغانستان یک زمین بکر برای این موضوع است. چین نشان داده که متخصص استفاده از زمین سوخته است و در صورتی منافع اقتصادی این کشور تامین و تضمین شود حاضر به همکاری است. افغانستان با طالبان و بدون طالبان برای او اهمیت ندارد. چه بسا که طالبان به مراتب راحت المذاکره باشد. بنابراین کمک های مالی۲۰۰ میلیون یوآنی به نظام جدید افغانستان می تواند چین را در رقابت برای حضور اقتصادی در افغانستان جلو بیاندازد. با عنایت به ناتوانی طالبان در حوزه اقتصاد این فضا وجود دارد که اقتصاد طالبان به طور انحصاری در اختیار جین قرار بگیرد. با حضور کامل چین در این کشور دسترسی زمینی جین به بازار و مواد اولیه پاکستان و ایران و سایر کشور های همیشه سهل الوصول خواهد بود. بنابراین در صورت تغییر ماهیت واقعیت طالبان، قلمرو طالبانی افغانستان می تواند روابط ایران و چین را به شدت ارتقاء دهد و ایران و چین را از همسایگان دور به همسایه های نزدیک تبدیل نماید. سفر اخیر هیات تجاری طالبان به ایران و تفاهم نامه ایران و چین نشان می دهد روابط اقتصاد و سیاسی جدید در حال شکل گیری است.

ترسیم روابط دیپلماتیک جدید و قوی و دقیق با این دولت جدید می تواند تهدیدها و چالش های منطقه و مرزی را به فرصتها و منافع اقتصادی برای ما بدل نماید. اکنون که دولت سیزدهم نگاه دیپلماسی خود را از غرب به شرق و کشورهای منطقه تغییر داده بایستی چهار چوب های اقتصاد سیاسی بین الملل نوینی را در تامین منافع ملی کشورمان ترسیم نماید. بنابراین ایران بر خلاف چین ابتدا پیش از برقراری روابط اقتصادی به دنبال شناسایی و تنظیم روابط سیاسی با نظام جدید افغانستان باید باشد. در ادامه ترسیم روابط اقتصادی و تجاری و توافق با چین برای همکاری اقتصادی در افغانستان می توان گام بعدی در منطقه باشد. باید خاطر نشان کنیم که  قرار داد ایران و چین در قالب استراتژی چین در منطقه خاورمیانه بویژه کشور های غیر عربی خواهد بود.

در میان اقتصاد ایران دچار پدیده “اقتصاد انتظار” شده است. هم فعالین اقتصادی و هم مردم و شهروندان عادی از یک سو منتظر نتایج مذاکرات آقای باقری کنی هستند که در وین به سر می برد و همچنین منتظر نتایج سفر آقای امیر عبدالهیان به چین هستند. در واقع نتایج این تحرکات و فعالیت دیپلماسی کشور روی شاخص های کلان کشور تاثیر گذار است. بازار کالا، بازار سرمایه و حتی بازار های مالی و بازار کاری و بازار ارز های مجازی با اخبار حوزه سیاسی دچار تلاطم و تغییر می شود. بهر حال دولت سیزدهم بایستی با یک نگاه اقتصاد سیاسی جامع تحولات را رصد و سیاست های منطقی را در پیش گیرد.

payamgooyesemnan