یادداشت روز به قلم مهران سعادت؛

اقتصاد ایران و تولید دانش بنیان

سال ۱۴۰۱ و قرن جدید آغاز و طبق سنت حسنه نام گذاری سال توسط مقام معظم رهبری انجام شد. سال تولید دانش بنیان و اشتغال آفرین. واژه اقتصاد دانش بنیان سالهاست که در ادبیات اقتصادی کشور مطرح است و اقدامات مختلفی در این خصوص صورت گرفته است. اما امسال اقتصاد دانش بنیان به عنوان محور برنامه های کشور قرار خواهد گرفت و این یعنی فصل جدیدی در اقتصاد ایران. در صورتی که بتوانیم به معنی واقعی این امر را انجام دهیم در آن صورت اقتصاد ایران مسیر توسعه را با شتاب بیشتری طی خواهد کرد. حال سوال این است که آیا اقتصاد ایران چنین پتانسیل و توانایی اجرای چنین برنامه ای را دارد؟ راهبرد ها، فرصت ها و چالش های اقتصاد ایران در سال جدید با محوریت دانش بنیان چیست؟ دولت سیزدهم چگونه اقتصاد ایران را به توجه به حوزه دانش بنیان هدایت خواهد کرد؟ این ها سوالاتی است که در شروع سال جای با آن مواجه هستیم و باید پاسخ مناسبی برای آنها داشته باشیم.

در طول سه دهه گذشته تعداد دانشگاه های ایران به شدت افزایش یافت حتی برخی از آمارها نشان می دهد ایران ۸۰ میلیونی با اندازه چین یک میلیارد و پانصد میلیونی دانشگاه دارد. این امر نشان می دهد که در طول  سه دهه گذشته سرمایه گذاری مردم و دولت در حوزه دانش و علم به شدت بالا بوده و در شرایط فعلی کشور از نظر سطح دانش وضعیت مناسبی دارد. اما دلیل اینکه نتوانستیم از سرمایه دانش بنیان استفاده کنیم یکی بحث کیفیت دانش و دوم قرار نگرفتن دانش در مسیر تولید است. این امر سبب پایین بوده بهره وری نیروی کار فارغ التحصیلان دانشگاهی بوده و از سوی  مواجه شده با انبوه زیادی از فارغ التحصیلان بیکار دانشگاهی بودیم. این مسائل سبب مشکلات عده ای برای دولت و خانواده ها شده بود. به نظر می رسد توجه به تولید دانش بنیان یک تیر است چندین هدف را می تواند نظر قرار می دهد. یکی از مخاطبین شعار سال پارک های علمی و فناوری هستند بر اساس هدف گذاری سال به نظر می رسد باید تعداد پارک های فناوری افزایش و شرکت های دانش بنیان به دو برابر افزایش یابد تا بتوانیم تولید بر محور دانش بنیان را رقم بزنیم. بنابراین وزارت علوم و وزارت صنعت معدن و تجارت در کانون تحقق سال قرار دارند و انتظار میرود سایر دستگاه های اجرایی نیز در کنار وزارتین مذکور بتوانند در مسیر تولید دانش بنیان و اشتغال آفرین قرار گیرند.

باید توجه داشته باشیم در حوزه بین المللی و خدمات تولید چند محور وجود دارد. کالاها بر محور نیروی کار یا کاربر است کاربر و نیروی کار در آن نقش دارند یا سرمایه محور هستند و یا مثل اقتصاد ایران برپایه منابع و انرژی است. در سه دهه گذشته کشور ما از نظر رشد دانش و فن آوری پیشرفت های قابل توجهی داشته و از نظر تعداد دانشگاه و مقالات جزو کشورهای مدعی هستیم و رتبه ۱۵ علمی دنیا را در اختیار داریم. ما در زمینه سلول های بنیادی جایگاه خوبی داریم و تبدیل به یک مزیت نسبی شده ایم و می توانیم دانش خود را تولید و صادر کنیم. در طی این سال ها دولت منابع زیادی در اختیار آموزش عالی گذاشته و مردم هم به سمت آموزش با کیفیت فرزندان خود سوق یافته­اند.

با توجه به سخنان مقام معظم رهبری مبنی بر حمایت از شرکت های دانش بنیان ما باید یک مزیت نسبی بالقوه را به یک مزیت نسبی بالفعل تبدیل کنیم تا باعث ایجاد ثروت شود اشتغال ایجاد کند و صادرات آفرین باشد و به تقویت رشد پول ملی کمک کند. در مورد این شرکت ها دو تهدید وجود دارد مثلا  دولت های مختلف برای شرکت های دانش بنیان سوری سازی رخ می دهد چون دولت ها به خاطر عدد و رقم در آمار یا خوب نشان دادن کارنامه خود شرکت های را جزو آمار آورده­اند که دوام ندارند. تهدید دوم این است که این شرکت ها عمدتا مدیران جوانی دارند که تجربه مدیریت ندارند و در بازاریابی عملکرد ضعیفی دارند. تا زمانی که بازار ثابت و مطمئن نباشد اگر سرمایه گذاری هم در این شرکت ها انجام شود محکوم به شکست است و جوان در ابتدای فعالیت تبدیل به یک بدهکار می شود. پس ابتدا باید با توجه به نرخ ارز و تورم، بازاریابی دقیق انجام شود و بعد سرمایه در اختیار این شرکت ها قرار داده شود.

در مجموع به نظر می رسد با مدیریت صحیح و درست می توان ضمن تحقق شعار سال یک تحول اساس در اقتصاد ایران را رقم زد. سال ۱۴۰۱ می تواند شروع بر اقتصاد نوین ایران با قابلیت های جدید برای کشور باشد و رشد اقتصادی مناسبی را با محوریت تولید دانش بنیان طراحی و راه اندازی نمود. هدایت سرمایه های مالی و سرمایه های انسانی به سمت تولید علمی و مبتنی بر دانش مسیر را در این ارتباط هموار خواهد نمود. در برنامه هفتم نیز می توان هسته اصلی برنامه را بر این محور قرار داد.

payamgooyesemnan