احمد ربیعی، مدیرعامل بنیاد آب خزر؛

میزان برداشت آب دریای خزر جهت انتقال به استان سمنان معادل برداشت ۲ سی‌سی آب از منبع ۷۸۰ لیتری است

به دنبال سفر ریاست جمهوری به سمنان در سیزدهم آذرماه و طرح موضوع انتقال آب دریای خزر به استان سمنان و فلات مرکزی ایران به عنوان مطالبه اصلی مردم استان، بار دیگر ابهامات و پرسش‌هایی در افکار عمومی در خصوص اجرای این طرح مطرح شد و این امر با چالش‌هایی همراه بود. از آن‌جا که برخی از جریان‌ها در مخالفت با اجرای این طرح، ابهاماتی را در فضای رسانه‌ای و سیاسی کشور ایجاد کرده‌اند، دکتر احمد ربیعی، مدیرعامل بنیاد آب خزر، در گفتگو با خبرنگاران به برخی از اشکالات مطرح‌شده در این حوزه پرداخته است. متن پرسش و پاسخ خبرنگاران با مدیرعامل بنیاد آب خزر در ادامه منتشر می‌شود.

مطالعات اجرای طرح انتقال آب خزر به استان سمنان از چه سالی آغاز شد و آیا در حال حاضر مطالعاتی جامع برای اجرای آن صورت گرفته است؟ 

این طرح یک‌بار در سال‌های ۸۸ تا ۹۰ توسط قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء(ص) مورد مطالعه قرار گرفت و بر اساس آن در سال‌های ۹۱ و ۹۲ عملیات اجرایی آن انجام شد لیکن به دلایل سیاسی و به بهانه ناکافی بودن مطالعات و کم‌اطلاعی مدیران ذیربط از جزئیات طرح و به تعبیر پروفسور کردوانی لجبازی برخی از عناصر محیط‌زیست به تعطیلی کشانده شد و مجددا در سال ۹۳ توسط شرکت مشاورین مهاب قدس وابسته به وزارت نیرو بازنگری و در سیر مراحل تصویب در وزارتخانه قرار گرفت؛ ولی همچنان به قول پروفسور کردوانی این لجبازی‌ها ادامه دارد و امید است با تأکید ریاست محترم جمهور و قول مساعد ایشان در سفر اخیر به سمنان، این پروژه وارد مراحل اجرایی شود.

آیا در دنیا از آب‌های غیرمتعارف(آب‌های دریاها و دریاچه‌ها) برداشت و استفاده می‌شود؟ و شیرین‌سازی آب در حوزه دریای خزر سابقه دارد؟

در حوزه خلیج فارس، عربستان ۶ میلیارد مترمکعب و امارات ۲.۸ میلیارد مترمکعب و کویت ۱ میلیارد مترمکعب سالیانه از آب دریا برداشت و آن را شیرین‌سازی و استفاده می‌کنند و پساب دارای چندین برابر شوری را به خلیج فارس برمی‌گردانند. در حوزه دریای خزر، ترکمنستان و قزاقستان سالیانه بیش از نیم میلیون متر مکعب از آب دریا را شیرین‌سازی نموده و متأسفانه پساب آن را که دارای شوری ۵/۲ برابری است به این دریا برمی‌گردانند.
کشورهای آمریکا و اسپانیا به ترتیب ۶ و ۸/۳ میلیارد مترمکعب از آب دریا را برداشت و شیرین‌سازی می‌کنند. استرالیا و بسیاری ازکشورهای اروپایی نیز چنین رویه‌ای را دنبال می‌کنند. 

برداشت ۲ سی‌سی آب از منبع ۷۸۰ لیتری!

میزان آب برداشتی از دریای خزر در این طرح چقدر خواهد بود و این برداشت چه اثراتی بر سطح آب این دریا خواهد داشت؟

وزارت نیرو قصد دارد سالیانه ۲۰۰ میلیون مترمکعب از آب دریای خزر را به فلات مرکزی ایران منتقل نماید. این میزان برداشت سالیانه از ۷۸ هزار میلیارد مترمکعب آب دریای خزر، معادل ۰.۰۰۰۲۵ درصد از این آب و یا معادل برداشت ۲ سی‌سی آب از یک منبع ۷۸۰ لیتری در طول یک سال می باشد . در حالی که سالیانه ۲۷۵ میلیارد مترمکعب آب شیرین بجز نزولات آسمانی از طریق ۱۳۰ رودخانه وارد دریای خزر می‌شود.

هیچ پسابی به دریا بازنمی‌گردد

پساب ناشی از شیرین‌سازی آب دریای خزر چه سرنوشتی خواهد داشت و آلودگی محیط‌زیستی ناشی از برگشت آن به دریا و به خصوص تالاب‌ها را چگونه توجیه می‌کنید؟

اولا فاصله محل آب‌گیری و آب‌شیرین‌کن‌ها با تالاب‌های حفاظت‌شده مثل تالاب راغمرز ۱۶ کیلومتر و تا تالاب میانکاله ۲۵ کیلومتر و تالاب گرگان(آشوراده) ۱۰۸ کیلومتر است. ثانیا نمک حاصل از ۲۰۰ میلیون مترمکعب شیرین‌سازی که معادل است با ۰۰۰۲۵/۰ درصد از ۷۸ هزار میلیارد مترمکعب حجم مخزن خزر، مقداری نیست که آب دریا را شور نماید؛ در حالی که سالیانه ۲۷۵ میلیارد مترمکعب آب شیرین از طریق ۱۳۰ رودخانه(بجز نزولات آسمانی) وارد دریا می‌شود. اما باید توجه کرد که در این طرح، هیچ‌گونه پسابی به دریا بازگردانده نمی‌شود. بلکه با استفاده از تکنولوژی‌های جدید به روش E.C.R.O این پساب فرآوری شده و عناصر ارزشمندی مثل سدیم، پتاسیم، کلسیم، منیزیم و ده‌ها عنصر مفید دیگر از آن استحصال می‌گردد.

در این روش کار بدین صورت است که پس از تصفیه ، تمامی عناصر محلول در آب به صورت خشت خشک یا به تعبیری کیک قهوه‌ای، بدست آمده و سپس در تأسیسات مجزا این محصولات فراوری شده و عناصر موجود در آن جداسازی و محصولات جدیدی به دست می‌آید.

از سدیم به دست آمده، نمک خوراکی و صنعتی به دست می‌آید و در تولید کلر که مصرف بالایی در کشور دارد نیز از این عنصر استفاده می‌شود. سدیم در ترکیب با پتاسیم، کود پتاس را به دست می‌دهد که بیش‌ترین نیاز کشور برای بارورسازی خاک به این ماده است که ارزش افزوده ی بالایی دارد . عنصر پتاسیم ماده ی اولیه ی تولید شوینده ها و محصولات بهداشتی و آرایشی و سرم های غذایی می باشد و نیز عنصر کلسیم و منیزیم به همین نحو .

نکته قابل توجه این که محصولات یادشده، نه تنها نیاز استان و کشور تأمین خواهد شد، بلکه عمده این محصول باید از طریق بنادر شمالی کشور صادر شود؛ بنابراین حتما باید  نسبت به توسعه بنادر شمالی کشور اقدام کنیم و ظرفیت آن را بالا ببریم و بر همین اساس، هزاران شغل پایدار برای هموطنان عزیز ما در شمال کشور به وجود می‌آید.

بااجرای این طرح می‌توان از ورود پساب سایر کشورهای حوزه خزر به آب دریا نیز جلوگیری کرد.

مزایای اجرای طرح انتقال آب دریای خزر برای هموطنان شمالی

استان مازندران امروز با ۳۰ درصد کمبود آب روبروست. پیشنهاد ما این است که ظرفیت شیرین‌سازی آب دریا را به دو برابر افزایش دهیم تا بخشی از کم‌آبی و نیاز استان در مسیر انتقال آب مرتفع شود و اراضی حاصلخیز شهرها و روستاهای شرق مازندران منتفع شوند.

آیا آب تهیه شده از طریق این طرح برای مصارف شرب، صنعت و کشاورزی به ویژه در استان مازندران توجیه اقتصادی دارد؟

بله به دلیل وجود دشت‌های پست و کاهش هزینه‌های پمپاژ و نیز نزدیکی به دریا، قطعا هزینه بهره‌برداری بالا نخواهد بود و هموطنان عزیز ما صرفا هزینه شیرین سازی را متحمل خواهند شد؛ در حالی که سرمایه‌گذار می‌تواند به واسطه سود حاصله از فراوری عناصر گران‌قیمت آب دریا، آب موردنیاز برای مصرف هموطنان ما را رایگان ارائه دهد.

از طرفی هزینه شیرین‌سازی آب خزر یک‌سوم هزینه شیرین‌سازی آب خلیج فارس است. هزینه انتقال آب از خلیج فارس به فلات مرکزی استان‌های کرمان و یزد و اصفهان به طول ۹۰۰ کیلومتردر برآورد اولیه توسط شرکت‌های سرمایه‌گذار به قیمت سال ۹۵حدود ۲۰ هزار تومان برای هر متر مکعب است در حالی که هزینه انتقال آب از دریاچه خزر به استان‌ سمنان با طول مسیر ۱۸۰ کیلومتر، ۸ هزار تومان برآورد شده است.

لذا این آب صرفا برای مصارف شرب و صنعت توجیه دارد و نه برای کشاورزی سنتی و غرقابی و البته برای کشاورزی به شیوه مدرن توجیه دارد.

تشدید ۱۱ برابری خشکسالی تا سال ۲۰۵۰

بر اساس برآوردهای سازمان فضایی آمریکا(ناسا) کشورهایی همانند ایران تا سال ۲۰۵۰ میلادی، یازده‌برابر وضع موجود دچار خشکسالی خواهند شد. به علاوه کمبود شدید منابع آبی در استان سمنان و افت شدید سفره‌های آب‌های زیر زمینی سبب نشست دشت‌ها و اراضی استان به میزان ۲۰ تا ۷۰ سانتی‌متر شده که خطر وقوع زلزله را تشدید می‌نماید.

مهاجرت از نیمه شرقی کشور به بخش کوچک شمالی و نیمه غربی واقعیت ناخوشایند و بحرانی خواهد بود که کشور عزیز ما را تهدید می‌کند. از طرفی موضوع اشتغال در کشور ما که به دلیل فقدان آب با بن‌بستی در توسعه صنعتی مواجه گردیده و نزدیکی استان سمنان به پایتخت که حاشیه‌نشینی و جمعیت زیاد یکی از تهدیدهای آن است، این جمع‌بندی را به دنبال می‌آورد که با انتقال آب دریای خزر به استان سمنان می‌توان بخش اعظمی از مشکلات استان‌های هم‌جوار سمنان ، به خصوص مازندران و تهران و حتی کشور را حل کرد.

استان سمنان طی سال‌های اخیر به عنوان یک استان مهاجرپذیر مطرح بوده و تا کنون بیش از ۳۰ هزار هموطن ما از استان مازندران به سمنان آمده‌اند. برآوردهای صورت‌گرفته نشان می‌دهد که به واسطه انتقال آب دریای خزر، برای ۵۰۰ هزار نفر شغل پایدار ایجاد خواهد شد.

لذا این طرح علاوه بر توجیه اقتصادی، حلال بسیاری از معضلات کشور نیز خواهد بود.

آیا حفر کانال برای انتقال آب دریای خزر ممکن است و اتصال این کانال به استان سمنان  مشکلاتی را برای کشور ایجاد نمی‌کند؟

در این طرح هیچ‌گونه کانالی حفر نمی‌شود. بلکه آب از طریق نصب دو رشته لوله ۱۶۰۰ میلی‌متری منتقل خواهد شد.

عمدتا از تکنولوژی جدید حفاری با سیستم  H.D.D(Horizontal directional drilling) برای حفاری و لوله گذاری استفاده می شود در این روش این دستگاه تا عمق ۴۰ متر زیر زمین به طول ۳۰۰۰ متر عملیات حفاری و لوله گذاری را انجام می دهد بنابراین تاسیساتی مانند شهر ، روستا ، بزرگراه ، رودخانه ، کوه ، جنگل ، مزارع و باغات هیچ گونه آسیبی نخواهند دید.

آیا اجرای این لوله‌های انتقال در مسیرهای دسترسی موردنیاز، باعث از بین رفتن جنگل‌های مسیر و قطع درخت‌ها نمی‌شود؟
این رشته لوله‌های انتقال در واقع از مسیر لوله نفت که در امیرآباد نکاء تا پالایشگاه ری در تهران قرار گرفته اجرا خواهد شد. هموطنان ما در مازندران اطلاع دارند که در سال‌های ۷۵ تا ۸۰ ، هزاران هکتار از جنگل‌های هیرکانی برای اجرای خط نفت نابود شده‌اند. در این مسیر قدیمی که به عرض ۱۵ تا۲۰متر اجرا شده و سالیان طولانی توسط روستاییان منطقه برای رفت و آمد مورد استفاده قرار می‌گیرد، فاقد جنگل و گیاه است. از نزدیکی نیروگاه نکا تا دوآب در مسیری به طول ۸۱ کیلومتر و در کنار خط لوله نفت، خطوط انتقال آب نیز اجراء خواهند شد.

در این مسیر مقدار محدودی پوشش گیاهی (حدود ۲۴ هکتار) موجود است که پس از اجرای خط لوله نفت رویش نموده است. از دو آب تا خطیرکوه به طول ۳۵ کیلومتر اصلا جنگلی وجود ندارد و مجری نیز موظف است که حداقل آسیب به بوته‌زارها و مزارع مردم وارد شود و متعهد است که پنج برابر آسیب‌های احتمالی و جزئی وارده را در نقاطی که سازمان محیط زیست اعلام می‌نماید، جبران کند.

این مسیر انتقال آب ۳۵ کیلومتری از حاشیه جاده تعریض‌شده موجود، عبور خواهد نمود. در ادامه مسیر تا سمنان نیز خط انتقال در حال حاضر موجود است(تونل چشمه روزیه). ادامه مسیر از سمنان به گرمسار و از سمنان به دامغان، شاهرود و میامی نیز که عاری از جنگل بودن آن بر همگان آشکار است و خط انتقال در کنار خط گاز سراسری اجرا خواهد شد.

با برداشت آب از دریای خزر، آینده این دریا به خطر نخواهد افتاد؟

آب دریای خزر هرقدر برداشت شود، روسیه با باز و بسته کردن دریچه‌های کانال ولگا-دن که به آب‌های آزاد(دریای سیاه) متصل است خواسته یا ناخواسته، برداشت‌ها را جبران می‌کند. سالانه ۲۴۶ میلیارد متر مکعب آب شیرین که ناشی از ذوب کوه‌های یخی در سیبری است وارد دریای خزر می‌شود. جالب است که در مصب رود ولگا به خزر تا شعاع بیش از یکصد کیلومتر آب دریا شیرین است؛ لذا هرچه آب برداشت شود، آب دریا به سمت شیرینی میل می‌کند.

بنابراین هیچ نگرانی برای کم شدن آب دریا وجود ندارد. این نکته نیز قابل توجه است که چنان‌که تغییرات جوی در سطح دریای خزر به وجود آید، بیش از ۱۵۰ میلیون انسان ساحل‌نشین، در کشورهای اطراف دریای خزر آسیب خواهند دید؛ لذا روس‌ها همواره سطح آب را از طریق دریچه‌های ولگا-دن کنترل می‌کنند؛ لذا می‌بینیم ترکمنستان و قزاقستان، مطالعه انتقال آب دریای خزر به دریاچه آرال که توسط اسرائیلی‌ها در حال انجام است را با اطلاع روس‌ها انجام می‌دهند و روس‌ها در این زمینه ممانعتی بعمل نیاورده‌اند.

این دو کشور اقدامات دیگری نیز در این راستا به انجام رسانده‌اند و روس‌ها واکنشی نشان نداده‌اند؛ همچنان‌که ترکمنستان و قزاقستان با نصب آب‌شیرین‌کن‌ها سال‌هاست که آب خزر را با انتقال به شهرهای خود مصرف می‌کنند. قزاقستان انتقال آب دریای خزر را جزو مسائل استراتژیک کشور خود می‌داند. ترکمنستان یک کارخانه شیرین‌کننده را در نزدیکی منطقه آزاد گردشگری آواره در خزر نصب کرده استو آب شیرین را به این منطقه انتقال می‌دهد. برای منطقه گردشگری آواره در کنار خزر ۲ میلیارد دلار صرف شده است.

احداث جزیره مصنوعی خزر و احداث مجتمع گردشگری آواره در طول ۲۶ کیلومتر از سواحل جنوب شرقی خزر در اردیبهشت‌ماه ۱۳۸۶ آغاز شده است. فعالان محیط‌زیست می‌گویند ساخت این جزیره دریا را آلوده خواهد کرد. مقامات این کشور مدعی هستند که پروژه‌های ساختمانی به ارزش ۴۴ میلیارد دلار در این منطقه در دست احداث است. ترکمنستان درنظر دارد که یک رودخانه مصنوعی قابل کشتیرانی، یک آکواریوم بزرگ دریایی، مرکز تفریحی برای اسکی و یک کازینوسیتی در این منطقه ایجاد کند.

از این رو چنان‌چه ایران اقدام به نصب آب‌شیرین‌‌هایی کند که پساب نداشته باشد، می‌تواند در اجلاس‌ها و کنوانسیون‌ها با قدرت و مدعی حاضر شود و از اجرای طرح‌های سنتی و نصب آب‌شیرین‌کن‌های دارای پساب جلوگیری کند.

payamgooyesemnan