گزارش روز (گزارشگر: مائده شریفی)

پیامدها و چالش‏‌های حذف کنکور

تبعات و پیامدهای کنکور دیر زمانی است که مورد توجه نخبگان و مسئولان کشور قرار گرفته و بر اساس طرحی که در مجلس شورای اسلامی بررسی شده، مقرر است این آزمون عمومی طی یک روند زمانی حذف شود و مکانیزم‌‏های دیگری برای پذیرش دانشجو مد نظر قرار گیرد. فارغ از آسیب‏ها و عوارضی که بر آزمون کنکور مترتب است، حذف آن نیز تبعات خاص خود را خواهد داشت. در نوشتار حاضر ضمن بررسی ضعف‏‌ها و انتقاداتی که بر کنکور وارد است، عوارض و پیامدهای حذف آن نیز مورد بررسی قرار گرفته است.
از سوی مخالفان برگزاری کنکور، آسیب‏‌های مختلفی برای این آزمون سراسری مطرح می‏‌شود. روانشناسان از زیان‏‌های تنش روحی دانش‌آموزان در سال‏‌های آخر دبیرستان سخن گفته‌اند؛ کارشناسان آموزش و پرورش‌ درباره‌ خسارت‏‌های‌ حاشیه‌ای‏‌شدن هر نوع یادگیری‌ به جز‌ مهارت‌ تست‌زنی هشدار داده‌اند؛ اقتصاددانان مشکل حجم عظیم کارکرد مالی مراکز کمک‌‏آموزشی بـه هزینه مردم و با کارآمدی ناچیز را مطرح کرده‌اند‌؛ صاحب‏نظران‌ آموزش‎عالی‌ ناتوانی شیوه‌های سنجش در هدایت استعدادها را مورد‌ تأکید‌ قرار داده‌اند، اما کماکان تصور حذف کنکور امری دشوار می‌نماید.
مهسا رسولی اما یکی از افرادی بود که در این باره تصریح کرد: تعداد متقاضیان ورود به دانشگاه بر ظرفیت‌ پذیرش‌ آن‌ برتری دارد، به همین دلیل، نوعی گزینش ناگزیر می‌نماید. شک نیست که بحران‌زایی این پدیده تماماً ناشی از ماهیت‌ کنکور‌ نیست‌، بلکه تا حدودی به شرایط خاص ایران امروز مربوط است. اگر همین شیوه گزینش، به‎رغم‌ ایراداتی که دارد، در جامعه‌ای اجرا می‌شد که بحران اقتصادی خفیف‌تری را سپری‌ می‌کرد‌، از میزان بیکاری کمتری برخوردار بود، شأن کمتری برای مدرک تحصیلی در نظر می‌گرفت، چه بسا‌ آنچه‌ آفات کنکور نامیده می‌شود، این گونه بزرگ‏نمایی نمی‏‌شد و فوریت‌ و ضرورت‌ تغییر آن احساس نمی‎شد.
وی افزود: حذف کنکور عواقب و پیامدهای خاص خود را دارد که به نظر می‏رسد کمتر به آن پرداخته می‏‌شود و ضرورت دارد مورد توجه نهادهای ذی‏ربط قرار گیرد.
رسولی همچنین بیان داشت: براساس تحقیقاتی که داشته ام برای نزدیک به ۸۵درصد ظرفیت دانشگاه‌‏های کشور امکان حذف کنکور وجود دارد، اما همچنان برای برخی رشته‏‌های برتر یا دانشگاه‏‌های مادر ناگزیر باید آزمونی برگزار شود.
این کارشناس خاطر نشان کرد: از مهمترین تبعات حذف کنکور، بومی‏‏‌شدن هرچه بیشتر تحصیلات دانشگاهی است. این مسئله‌‏ای است که از جنبه‌‏های مختلف بر امنیت ملی کشور تأثیر خواهد گذاشت. هرچند گزینش دانشجویان بومی هم‏‌اکنون نیز وجود دارد و بخشی از ظرفیت دانشگاه‏‌های کشور به دانشجویان بومی اختصاص پیدا می‏‌کند؛ اما در صورت حذف کنکور، یقیناً این وضعیت بسیار تشدید می‌‏شود.
وی همچنین ابراز داشت: در شرایطی که ایران به عنوان کشوری موزائیکی از اقلیت‏‌های قومی و مذهبی مختلف با زبان و فرهنگ‌‏های متفاوت شکل گرفته، مطمئناً تقویت هویت ملی یکی از بایسته‏‌های ضروری برای تقویت انسجام ملی در کشور است. در این راه، تقویت ارتباطات بین قومی و بین فرهنگی میان اقوام و فرهنگ‏‌های موجود در کشور شرط لازم در تقویت انسجام ملی است.
رسولی توضیح داد: در این راستا، نهادهای مدرن به ویژه ارتش و نظام آموزش عالی از مهم‏ترین ابزارهای تقریب بین اقوام و اقلیت‌‏های مختلف در کشور محسوب می‌‏شوند. جوانانی که از مناطق مختلف کشور به خدمت نظام وظیفه اعزام می‏‌شوند با خارج‏‌شدن از پوسته بسته و محدود منطقه و محل زندگی خویش، در شهری دور یا نزدیک با هموطنان خویش که از مناطقی دیگر و با گویش‌‏های متفاوت هستند، ارتباط می‏‌گیرند و بدین ترتیب درکی جامع و فراگیر از هویت ملی ایرانی پیدا می‏‌کنند. در این زمینه آموزش عالی نیز یکی از مهم‏ترین ابعاد توسعه ارتباطات بین فرهنگی در کشور است و نقشی بی‌‏بدیل در تقویت انسجام ملی و هویت ملی ایفا می‏‌کند.
وی در پایان گفت: در قالب نظام آموزش عالی با جذب دانشجو از سراسر کشور، بستر لازم برای شناخت هرچه بیشتر گروه‌‏های قومی از یکدیگر فراهم می‏‌شود. باید متذکر شوم که وضعیت ارتباط بین اقوام مختلف کشور از شرایط مطلوبی برخوردار نیست.
مینا ادهم یکی دیگر از افرادی بود که در این باره تصریح نمود: دانشگاه با فراهم‏‌سازی شرایط گردآمدن اقلیت‏‌ها و قومیت‏‌های گوناگون و ایجاد رابطه بین قومی با اکثریت جامعه، سبب هضم قومیت‏‌ها در درون جامعه می‏‌شود. در دانشگاه، روابط افراد قومی با یکدیگر از نوع گفتمانی و اجتماعی است. از طریق گفتگو و تعاملاتی همچون شرکت در کلاس‏‌های فوق برنامه، انجمن‌‏های دانشگاهی، حضور در خوابگاه‏‌های دانشگاهی و غیره، زمینه برخورد و صمیمت بین افراد متعلق به گروه‌‏های قومی مختلف فراهم می‏‌شود. به عبارتی، گفتگوی بین فرهنگ‏‌ها در عرصه دانشگاه می‌‏تواند سازوکاری مناسب در جهت فراهم‌‏کردن همگرایی قومی ایجاد نماید.
وی افزود: یکی دیگر از کارکردهای کنکور در همین رابطه، توزیع (هر چند به شکلی ناقص) دانشجویان متعلق به گروه‏‌های ‏قومی در مناطق مختلف کشور بود. این در حالی است که در صورت حذف کنکور، پذیرش دانشجویان از شهر محل زندگی داوطلب و نهایتاً استان و بلوک قومی آن فراتر نخواهد نرفت. این امر جدا از اخلال در ارتباط فرهنگی بین گروه‌‏های قومی، اختلالاتی را در استقلال شخصیتی دانشجویان به دنبال خواهد داشت. به عنوان مثال، زندگی خوابگاهی و جداشدن از آغوش خانواده، در تقویت استقلال فکری و شخصیتی دانشجویان بسیار مؤثر است و فقدان آن تبعات مختلفی را به همراه خواهد داشت. دانشجویی که در محل سکونت خود تحصیل می‏‌کند، بعد از اتمام کلاس‌‏های روزانه مستقیماً به خانه می‏‌رود و تقریباً ارتباط وی با دانشگاه قطع می‎شود اما دانشجوی خوابگاهی در پایان روز، وارد زندگی جدیدی در بخش دیگری از دانشگاه یعنی خوابگاه می‌‏شود که می‏‌تواند یکی از بهترین فرصت‏ها برای رشد فکری، اعتقادی، هنری، ورزشی، سیاسی، فرهنگی و خلاصه همه ابعاد ضروری زندگی مستقلانه به شمار آید.
ادهم با تاکید بر فقدان زیرساخت لازم برای مکانیزم‌‏های جایگزین کنکور اظهار داشت: حذف کنکور و جایگزینی آن با مکانیزم‏‌های دیگر، مشکلات عدیده‌‏ای را به همراه خواهد داشت. هرگونه تصمیم‏‌گیری در این زمینه بخش مهمی از جامعه را متأثر می‌‏سازد، بنابراین اگر فرآیند اعتمادسازی در این خصوص شکل نگیرد و احساس بی‌‏عدالتی بین داوطلبان و خانواده‌‏های آنها ایجاد شود، می‌‏تواند تبعات گسترده اجتماعی و حتی امنیتی به همراه داشته باشد.
این استاد دانشگاه اذعان داشت: از مهمترین مکانیزم‏‌هایی که برای انتخاب داوطلبان برتر برای ورود به دانشگاه‌‏ها از سوی نخبگان و کارشناسان پیشنهاد می‏‌شود، میانگین معدل دوره متوسطه داوطلبان دانشگاه‏‌هاست. شاخص معدل هرچند سازوکاری است که ملاک قرارگرفتن آن به عدالت نزدیک‏تر است و از ابعاد مختلف می‌‏تواند توانمندی‏‌های مختلف یک داوطلب را پوشش دهد، اما در عین حال می‏‌تواند تبعاتی را نیز به همراه داشته باشد. از مهمترین پیامدهای آن، اهمیت‌‏یافتن نمره‌‏‏های امتحانی است. این امر می‌‏تواند به شکل‏‌گیری فساد گسترده‌‏ای برای خرید نمره، تقلب یا اعمال نفوذ برای جلب نظر معلمان یا مصححان اوراق امتحانی یا طراحان سؤال‏ منجر شود. گستردگی پهنه آموزشی کشور، تنوع در سیستم نظام آموزشی و فعالیت انواع مدارس دولتی، غیردولتی، هیئت امنایی و غیره باعث می‏‌شود نظارت و کنترل چنین حوزه‌‏ای با توجه به اهمیت پیداکردن نمرات درسی بسیار مشکل و یا غیرممکن باشد.
وی بیان نمود: مکانیزم دیگری که پیشنهاد شده، واگذاری موضوع پذیرش دانشجو در رشته‌‏های برتر یا دانشگاه‌‏های مادر، به خود دانشگاه‌‏هاست. این مدل نیز می‏‌تواند با آسیب‏‌های مختلفی همراه باشد. در این چارچوب پیشنهاد شده این دانشگاه‌‏ها از روش تلفیقی میانگین معدل، آزمون تستی و آزمون تشریحی برای انتخاب دانشجو بهره بگیرند.
ادهم در پایان یادآور شد: مسلماً تنوع در ارزیابی توانمندی داوطلبان کنکور، گام ارزشمندی برای بهبود ارزیابی افراد شرکت‌‏کننده است، اما دانشگاه‏‌محورشدن پذیرش دانشجو، برگزاری مصاحبه‏‌های حضوری یا آزمون تشریحی باعث افزایش میزان دخالت عامل انسانی در ارزیابی‏‌ها و نهایتاً بروز برخی تبعیض‌‏ها، اشتباهات و بی‏‌عدالتی‏‌ها می‌‏شود. از پیامدهای دیگر اجرای این مکانیزم‏‌ها، افزایش هزینه دانشگاه‏‌ها در روند جذب دانشجو خواهد بود. هرچه روند پذیرش دانشجویان کیفی‏تر شود، هزینه بیشتری برای دانشگاه‌‏ها به همراه خواهد داشت و این در شرایطی که دانشگاه‌‏ها با مشکلات کمبود اعتبار مالی مواجه هستند، باعث تشدید مشکلات موجود خواهد شد.
مصطفی قربانی یگی دیگر از افرادی بود که با موافقت در حذف کنکور ابراز کرد: کنکور فشار روانی بسیار شدیدی را بردانش‌‏آموزان و خانواده‏‌های آنها وارد می‏‌کند. وقتی فشارهای روانی از سوی خانواده و مدرسه بر دانش‏آموزان وارد می‏شود و میزان این فشارها در تحمل فرد نیست، این مسئله به عنوان خشم فروخورده‌ همیشه همراه وی هست‌ و باعث ایجاد اضطراب و استرس می‏‌شود که در شخصیت روانی دانش‌آموز در آینده تأثیرگذار است.
وی اذعان داشت: متمرکزکردن تعیین قطعی سرنوشت آینده تحصیلی دانش‌آموزان در قالب یک‌ آزمون، به‌ شدت‌ اضطراب‌آفرین‌ است‌. اگر‌ نبود امکان شرکت‌ مجدد‌ در کنکور را به دلیل اموری چون مشمولیت خدمت وظیفه عمومی در مورد پسران، یا تشویق‌ به‌ ازدواج‌ از سوی خانواده در صورت قـبول‏‌نشدن‌ در‌ مورد‌ دختران را‌ به‌ این مقوله اضافه کنیم، به گزینه یا امروز یا هـیچ‏وقـت، می‌رسیم که ضریب اضطراب را به شدت افزایش می‌دهد.
این روانشناس تصریح نمود: در تحقیقی‌ که‌ به منظور بررسی و مقایسه تأثیر کنکور بر وضعیت روحی روانی و شخصیتی دانشجویان پذیرفته‏‌شده و پذیرفته‏‌نشده‌ و خانواده‌ آنان‌ در برخی شهرها انجام شده، نتایج حاصله، تـفاوت‌ معناداری‌ در‌ عاطفه مثبت میان دو گروه دانشجو و پشت کنکوری وجود دارد. به عبارت دیگر کسانی‌ که‌ در‌ آزمون ورودی دانشگاه پذیرفته شده‌اند، در مقایسه با کسانی که پذیرفته نشده‌اند، احساس و نگرش‌ بهتری بـه توانایی‏‌ها و ویژگی‏‌های مثبت خود دارند. بدین ترتیب اکثریت زیادی از‌ افرادی‌ که‌ در دانشگاه پذیرفته نشده‌اند، احساس شکست می‌کنند و دچار عواطف منفی نظیر ناامیدی، افسردگی، اضطراب‌، استرس‌، بدخلقی و اندوه می‌شوند. نتایج این تحقیق همچنین نشان می‌دهد که والدین دانشجویان نیز در مقایسه با‌ والدین‌ افرادی که در کنکور پذیرفته نشده‌اند، به طور معناداری از عاطفه مثبت برخوردارند، زیرا زمانی‌ که‌ فرزندشان در کنکور پذیرفته می‌شود، خانواده نیز خود را به نوعی در‌ این‌ موفقیت‌ سهیم می‌داند.
وی افزود:  یکی از آسیب‏‌های کنکور تغییر اهداف، ساختار‌ و برنامه‌های‌ دوره‌ آموزش عمومی کشور است. کنکور و نظام سنجش آموزش عالی کشور براهداف‌ و برنامه‌های‌ آموزشی و درسی مدرسه‌ای کودکان، نوجوانان و جوانان کشور سایه افکنده و آنها را تخریب کرده اسـت. به نحوی‌ که‌ روش‏‌های تدریس پیشرفته و خلاق، کار گروهی،کار آزمایشگاهی و کارگاهی از مدارس رخت‌ بر‌بسته و معلم و شاگرد در مدارس به خصوص‌ دبیرستان‌ و پیش‌دانشگاهی‌ مشغول طراحی تست و تمرین سرعت و صحت در‌ پاسخگویی‌ به تست‌های کنکور هستند و این موضوع مشکل زاست.
حسین شکراللهی دیگر کارشناسی بود که در این باره اظهار داشت: آمادگی برای کنکور، هزینه بسیاری را بر خانواده‏‌ها تحمیل می‌‏کند. هرچند آمار و ارقام مستند و دقیقی از میزان گردش مالی مؤسسات و آموزشگاه‌‏های فعال در عرصه کنکور در دسترس نیست، اما برخی نقل قول‏‌ها از مقامات آموزش و پرورش و برخی نمایندگان مجلس، نشان می‏‌دهد گردش مالی این مؤسسات بالغ بر ۴۰ هزار میلیارد تومان است، حتی اگر نصف یا یک سوم این مبلغ هم صحیح باشد، گردش مالی این مؤسسات چندین برابر بودجه وزارت آموزش و پرورش است.
وی توضیح داد: شاید از این رو اصطلاحاتی چون مافیای کنکور درست باشد، به عقیده من، قدرت و نفوذ مالی این مؤسسات به اندازه‌‏ای زیاد است که حتی در  تصویب و اجرای قوانین مرتبط با آموزش و پرورش و آزمون کنکور اعمال نفوذ می‏‌کنند. بسیاری از مدارس دولتی و غیردولتی نیز به‏‌رغم بخشنامه‏‌های صادره وزارت آموزش و پرورش مبنی بر عدم ارتباط‏‌گیری با مؤسسات کنکوری، برنامه‏‌های مشترکی را برای آمادگی بیشتر دانش‌‏آموزان برای کنکور اجرا می‏‌کنند.
شکراللهی توضیح داد: با توجه به اینکه موفقیت در کنکور به قبله آمال داوطلبان تبدیل شده، لذا خانواده‏‌ها به‏‌رغم وضعیت نابسامان اقتصادی موجود کشور، تلاش می‏‌کنند به هر نحو ممکن، هزینه سرسام‌‏آور مؤسسات کنکوری را تأمین کنند. اگر هزینه‌هایی کـه‌ خانواده‌ها‌ برای ثبت نام فرزندان خود در مدارس غیرانتفاعی، به منظور داشتن اطمینان بیشتری برای ورود به دانشگاه‌ ‌‌اختصاص‌ می‌دهند را به هزینه‏‌های مؤسسات کنکور اضافه کنیم، هزینه‏‌ای کمرشکن بر گرده خانواده‏‌های ایرانی تحمیل شده است. بر خلاف گذشته که در اغلب موارد هوش و استعداد و تلاش فردی، ضامن‌ اصلی موفقیت تحصیلی محسوب می‎شد، در شرایط فعلی، تا حدودی متأثر از ساز وکار آزمون کنکور، میزان سرمایه‌گذاری است که نقش مهمی در موفقیت تحصیلی افـراد دارد.
این کارشناس افزود: امروزه می بینیم که دامنه آزمون‏‌های تستی در سیستم آموزشی کشور حتی به دوره تحصیلات ابتدایی نیز کشیده شده و دانش‌‏آموزان برای موفقیت در آزمون‏‌های مدارس سمپاد با انواع و اقسام آزمون‏‌های چهارگزینه‌‏ای درگیر شده‌‏اند. آزمون چندگزینه‌ای باعث‌ می‌شود‌ که معلمان تشویق شوند روش موفقیت در تست‏‌زدن را آموزش دهند و از مطالب مـهمی که بنا به ماهیت نمی‌تواند به صورت سؤال تستی درآید، صرف‎نظر کنند و یا دوره دبیرستان‌ صرفاً یا عمدتاً به عنوان محلی برای تمرین توانایی توفیق در آزمون سراسری در میان معلمان، دانش‌آموزان‌، والدین و مدیران آموزشگاه‌‏ها و مراکز تقویتی در نظر گرفته شود.
وی در پایان خاطر نشان کرد: پژوهش‌هایی که به منظور بررسی تأثیر کنکور بر برنامه‌های‌ درسی‌ و شرایط روانی داوطلبان انجام شده،‌ نشان‌ می‌دهد که‌ کنکور‌ به‌ شیوه کنونی سبب ناکارآمدی نظام آموزش‌ متوسطه‌ و عقیم‏‌ماندن برنامه‌های آموزشی و درسی رسمی کشور می‌شود. حاکم‌‏شدن نظام سنجش بر پایه پرسش‌‏های تستی عملاً باعث شده در بسیاری از مواقع، دانش‌‏آموزان مستعد و باهوش صرفاً به دلیل عدم مهارتشان در آزمون‏های تستی از گردونه رقابت برای رشته‏‌های تحصیلی برتر کنار بروند و جای آنها را دانش‌‏آموزان دیگری که بر آزمون تستی تسلط دارند، بگیرند. افت کیفی داوطلبان پس از موفقیت در کنکور در دانشگاه‏‌ها ریشه در همین مسئله دارد. از مستندات این ادعا تطبیق آمار ثبت اختراع با میزان مقالات منتشرشده توسط دانشجویان است. در حالی که فارغ‌‏التحصیلان در ایران در برابر ۸۰۰ مقاله علمی  یک اختراع ثبت می‏‌کنند، فارغ‌‏التحصیلان ژاپنی به ازای هر مقاله علمی یک اختراع به ثبت می‌‏رسانند.
تصمیم برای تغییر روند پذیرش دانشجو در دانشگاه‏‌ها، مسئله‌‏ای است که تبعات مختلفی در سطوح مختلف به دنبال خواهد داشت و طیف وسیعی از جامعه را درگیر خواهد کرد. هرچند اصلاح وضع موجود و بهبود گژکارکردی‏‌ها و ایراداتی که بر آزمون کنکور وارد است، امری لازم و ثواب است، اما باید توجه داشت که همه جوانب موضوع به همراه امکانات موجود و زیرساخت‎هایی که برای اجرایی‌‏کردن این تصمیمات مورد نیاز است و نیز پیامدهای مختلف آن در نظر گرفته شود. شرکت قریب به دو میلیون نفر در آزمون کنکور و پذیرش جمع محدودی از این افراد و در نقطه مقابل، عدم پذیرش اکثریت قریب به اتفاق شرکت‎کنندگان و پیامدهای روانی جدی که این امر به همراه دارد، می‏تواند زمینه‏‌ای برای بروز بحران‏‌های جدی اجتماعی در کشور باشد.
حل مسئله کنکور صرفاً با حذف آزمون کنکور و جایگزین‏‌کردن آن با مکانیزم‏‌های دیگر حل نخواهد شد. وجود آسیب‏‌ها و مشکلاتی چون ترویج مدرک‏‌گرایی در جامعه، عدم تناسب نیازهای شغلی کشور با الگوهای پذیرش دانشجو در دانشگاه‏‌ها، افزایش میزان بیکاری و فقدان فرصت شغلی برای فارغ‌‏التحصیلان، ناکارامدی سیستم آموزشی کشور در هدایت تحصیلی دانش‌‏آموزان بر اساس استعدادها و نیازها، نبود ارتباط بین حوزه‏ آموزش و بازار کار در کشور و فقدان نگاه مدیریتی کلان برای ارائه راهکارهایی به منظور حل مسائل زنجیره‏ای فوق از مسائلی است که در برجسته‏‌شدن معضل کنکور مؤثر هستند و حل مسئله کنکور بدون درنظر گرفتن این موضوعات چندان گره‌‏گشا نخواهد بود.

payamgooyesemnan