گزارش روز ( گزارشگر : سلماز عرب عامری)

سال ۱۴۰۱ سال تولید دانش بنیان و اشتغال آفرین یا زمینگیر شدن تولید و بیکاری !؟!

مقام معظم رهبری در سخنرانی نوروزی خود در تعریف اقتصاد دانش بنیان چنین مطرح کردند؛ «اقتصاد دانش‌بنیان» یعنی چه؟ یعنی اینکه دانش و فنّاوری پیشرفته نقش‌آفرینیِ فراوان و کاملی داشته باشد در همه‌ی عرصه‌های تولید. «همه‌ی عرصه‌های تولید» که عرض میکنیم، یعنی حتّی انتخاب آن کار تولیدی؛ چون لزومی ندارد که انسان همه‌ی کارهای تولیدی را انجام بدهد. انتخاب آن کار تولیدی هم [باید] برخاسته‌ی از نگاه دانشی و بینشی و علمی باشد؛ این معنای اقتصاد دانش‌بنیان است که در همه‌ی عرصه‌های اقتصاد دخالت داشته باشد.»

در سال ۱۹۹۵ سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی (OECD) گزارشی را با نام ملاحظه‌های اقتصاد مبتنی بر دانش برای سیاست‌های آینده علم و فناوری منتشر کرد که در آن به معرفی مفهوم جدیدی به نام اقتصاد مبتنی بر دانش پرداخته بود. در سال ۱۹۹۶ این سازمان گزارش جامع‌تری در مورد مفهوم اقتصاد مبتنی بر دانش، تأثیر آن بر سیاست‌گذاری‌های علم و فناوری و شاخص‌های اندازه‌گیری آن منتشر کرد.

کمیته اقتصادی APEC[۲] با گسترش ایده مطرح‌شده توسط OECD در خصوص اقتصاد دانش‌بنیان آن را اقتصادی می‌داند که در آن تولید، توزیع و کاربرد دانش، عامل و محرک اصلی رشد اقتصادی، تولید ثروت و اشتغال در تمامی صنایع است.

در اقتصاد دانش بنیان، اطلاعات و دانش همچون یک نهاده اولیه مورد استفاده قرار می‌گیرد و با پردازش روی آنها علم و دانش جدیدی تولید می‌شود و از این دانش جدید در بخش‌های مختلف اقتصادی می‌توان استفاده کرد. کاری که شرکت‌های دانش‌بنیان انجام می‌دهند بر همین اساس است و بنگاه‌های اقتصادی می‌توانند از نتایج علمی آنها در فرایند تولید استفاده کنند.

بر این اساس در اقتصاد دانش بنیان فرایند تولید دانش در شرکت‌های دانش بنیان و مصرف و کاربرد دانش تولید شده در فعالیت‌های اقتصادی در بخش صنعت، کشاورزی و خدمات رخ می‌دهد.

اقتصاد ایران در مقایسه با اقتصاد دانش بنیان از دو نقیصه برخوردار است:

فعالیت‌های اقتصادی در بخشهای سه گانه فوق از نظر استفاده از دانش موجود ضعیفند. به ویژه بخش کشاورزی، همانگونه که در بیانات مقام معظم رهبری نیز به آن تصریح شده، از دانش موجود در اصلاح بذر، آبیاری و آفت زدایی و … به اندازه کافی استفاده نشده است و این نقیصه باید بر طرف شود.

چرخه تولید، توزیع و کاربرد دانش درون زا و بومی وجود ندارد یا ضعیف است.

برای رفع نقیصه اول باید سیاستگذاری و برنامه ریزی شود تا بنگاه‌های اقتصادی موجود در بخشهای سه گانه اقتصاد به سمت به کارگیری دانش و فناوری روز حرکت کنند و بنگاه‌های جدید نیز با این ویژگی تأسیس شوند. (تکثیر بنگاه‌های اقتصادی دانش بنیان)

برای رفع نقیصه دوم باید دو اقدام اساسی صورت گیرد:

الف. شرکت‌ها و بنگاه‌هایی تأسیس و حمایت شوند که به تولید دانش و فناوری جدید برای بنگاه‌های فعال در بخشهای سه گانه اقتصاد می‌پردازند. (تکثیر شرکت‌های دانش بنیان)

ب. زیر ساخت‌های لازم برای فرایند انتقال و به کارگیری دانش و فناوری جدید در بنگاه‌های فعال اقتصادی ایجاد شود.

خلط بین «بنگاه‌های اقتصادی دانش بنیان» و «شرکت‌های دانش بنیان» و یکی را به جای دیگری تلقی کردن و آمار دادن یا دیدن یکی و غفلت از دیگری موجب اشتباه در سیاستگذاری و برنامه ریزی و عدم دستیابی به اقتصاد دانش بنیان در ایران خواهد شد. بنابر این باید اقدامات فوق همزمان و هماهنگ صورت پذیرد تا در آینده ای نه چندان دور دارای چرخه کامل و کارآمد تولید، توزیع و کاربرد دانش در اقتصاد ایران شویم.

اقتصاد دانش بنیان و اشتغال

شکی نیست که ایجاد «شرکت‌های دانش بنیان» به صورت مستقیم موجب افزایش اشتغال می‌شود. اما این پرسش مطرح است که آیا کاربست دانش در «بنگاه‌های اقتصادی دانش بنیان» نیز موجب افزایش اشتغال می‌گردد؟ در ابتدا به نظر می‌رسد که یکی از لوازم غیر قابل انفکاک از بنگاه‌های اقتصادی دانش بنیان کاهش اشتغال است؛ زیرا ارتقاء فناوری به معنای ماشینی شدن تولید و کاهش نیاز به نیروی کار است. بنابر این شعار تولید دانش بنیان و اشتغال آفرین در درون خود مشتمل بر تناقض است.

اما با تأمل روشن میشود که این اشکال صحیح نیست. ماشینی شدن تولید از لوازم ذاتی ارتقاء دانش و فناوری نیست. ارتقاء دانش و فناوری میتواند به گونه ای باشد که موجب ماشینی شدن تولید و کاهش اشتغال و افزایش بهره وری شود و میتواند به گونه ای باشد که موجب استفاده کمتر از سرمایه و افزایش اشتغال و بهره وری گردد. بسته به اینکه مدیریت دانش به چه سمت و سو باشد مسئله فرق می‌کند. در نظام اقتصاد سرمایه داری تلاش بر آن است که دانش و فناوری ای تولید شود که سهم سرمایه و بهره وری آن را در تولید افزایش داده و نقش نیروی کار را کاهش دهد.

برای تحقق شعار تولید، دانش بنیان، اشتغال آفرین باید از مدل‌های نظام سرمایه داری در دانش بنیان کردن اقتصاد استفاده نکنیم و با هوشیاری جریان دانش و فناوری را به سمت و سویی هدایت کنیم که خروجی آن دانش و فناوری همراه با افزایش اشتغال باشد.

با وجود مباحث و توضیحات مطرح شده توسط رهبر انقلاب در خصوص موضوع اقتصاد دانش بنیان و اشتغال اما متاسفانه بعد از پشت سر گذاشتن نیمه اول سال و با ورود به نیمه دوم از ابتدای مهر ماه این شعار با فیلتر شدن فضای مجازی و مشکلات پیش آمده در کشور به طور کلی تحت الشعاع قرار گرفت البته ناگفته نماند که در ابتدای سال هم با حذف ارز ترجیحی بسیاری از مشاغل به ورطه نابودی کشیده شدند اما در دو ماه پاییز اکثر مردم از این موضوع گلایه داشته و از بیکاری و از دست دادن شغل و حرفه خود می گویند.

در گزارش اقتصادی امروز به این موضوع پرداخته و نظر کارشناسان و صاحبان مشاغل را جویا شدیم که در ذیل از منظرتان می گذرد؛

محمد کارشناس دیجیتال مارکتینک در خصوص موضوع گزارش ما گفت: اینترنت، زیرساخت توسعه است و قطعی آن و فیلتر‌شدن پلتفرم‌‌‌‌‌‌های خارجی، سرمایه‌گذاری‌‌‌‌‌‌ها را کاهش داده و مانع از ورود صنایع مختلف در مسیر هوشمندسازی می‌شود.

وی با تاکید بر اینکه فیلترینگ کارآمدی موردنظر را نداشته و عواقب اقتصادی دارد تصریح کرد: فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی نظیر اینستاگرام که در سال‌های اخیر کسب‌وکارهای زیادی را در خود جای داده‌اند، موجب آسیب به معیشت فعالیت‌های اقتصادی در این فضا شده است. برآوردها نشان می‌دهد تنها در همین پلتفرم، ۹ تا ۱۱‌میلیون مورد کسب‌وکار فعال هستند. در عین حال صنعت و صادرات نیز با توجه به قطعی و کندی اینترنت، تحت‌تاثیر قرار گرفته‌اند و تداوم این روند به نفع اقتصاد کشور نخواهد بود.

وی ادامه دادا: اکنون کارشناسان و مدیران فضای مجازی ادعا می‌کنند که با فعالیت پیام‌رسان‌های داخلی کسب‌وکارهای اینترنتی و فعالان اقتصادی بیکار نخواهند شد و اگر مردم را به کوچ کردن به پیام‌رسان‌های داخلی تشویق کنیم مشتریان خود را نیز از دست نخواهند داد. این در حالی است که پس از گذشت حدود دو ‌ماه از تبلیغ درباره پیام‌رسان‌های داخلی و کوچ دولتمردان و مدیران حکومتی همچنان مردم نسبت به پیام‌رسان‌های داخلی به ویژه روبیکا اظهار بی‌اعتمادی می‌کنند

محمد تصریح کرد: در صورت فیلتر شدن دائم اینستاگرام و واتسپ کاربران فضای مجازی می‌توانند از فیلترشکن برای دسترسی به این فضاها استفاده کنند اما فعالان اقتصادی در فعالیت‌های خود با مشکلات بسیاری مواجه می‌شوند. پیام‌رسان‌های داخلی نیز در صورتی می‌توانند جایگزین مناسبی باشند که امنیت داشته و کاربران فضای مجازی را به خود جذب کنند که متاسفانه این امر هم ثابت نشده و عدم امنیت برخی برنامه های داخلی به اثبات رسیده است.

صادقی از زاویه ای دیگر این موضوع را بررسی کرده و گفت: فراتر از حوزه‌های آشکار اقتصادی همچون ورشکستگی کسب و کارهای اینترنتی، تعدیل نیروها و افزایش بیکاری، فیلترینگ و محدودیت‌های اینترنتی تاثیرات غیرمستقیم و پنهانی را بر فعالیت‌های بخش خصوصی و حتی دولتی در حوزه‌های مختلف داشته است. در یکی از عینی‌ترین نمودها، اخیرا مدیرعامل شرکت پست از کاهش یک سوم درآمد شرکت ملی پست خبر داده است که این یکی از نمونه‌های آن بر بخش دولتی است.

وی افزود: کاهش نقل و انتقالات مالی در نتیجه کاهش فروش کسب‌وکارهای اینترنتی یکی دیگر از تبعات حتمی اختلال در روند اینترنت است. همین روند تاثیر عمیق را بر کاهش گردش مالی بانک‌ها داشته و خواهد داشت که برآیند حتمی آن می‌تواند کاهش سوددهی بانک‌ها باشد و همانطور که در هفته گذشته شاهد بودیم افزایش بی رویه قیمت ارز، همچنین، تاثیرات اختلال در اینترنت و فیلترینگ تنها محدود به کسب و کارهای اینترنتی نبوده، بلکه تاثیرات آن به طور روزانه بر بازار کالاها نیز تاثیر گذاشته است.

وی در پایان گفت: حتی در سطحی دیگر، بخش رسانه‌های خصوصی اعم از سایت‌ها و روزنامه‌ها که منابع مالی خود را از گرفتن تبلیغات تامین می‌کنند، با چالشی بسیار جدی مواجه شده‌اند؛ چرا که دیگری بسیاری از استارت آپ‌ها، کارخانه‌ها و شرکت‌ها به دو دلیل کاهش درآمد و البته باور به ناکارآمد بودن تبلیغ در فضای مجازی به شکل کنونی، حاضر به هزینه کردن در حوزه تبلیغات نیستند. البته این نمونه‌ها آنقدر گسترده است که حتی می‌توان دامنه آن را به درآمد سوپرمارکت‌های محلی نیز ارجاع داد.

بشارتی کارشناس اقتصادی هم با توجه به اتفاقات اخیر در حوزه فیلترینگ فضای مجازی و افزایش بی رویه قیمت دلار گفت: عدم اطمینان سرمایه گذار خارجی و عدم ثبات اقتصادی یکی از دلایل کاهش سرمایه گذاری خارجی در کشور است و  همین عدم اطمینان ها اکنون در اقتصاد دیجیتال رقم زده شد و باید منتظر اتفاقات و تاثیرات بد اقتصادی آن بود.

وی با بیان اینکه اقتصاد دیجیتال در جهان جایگاه ویژه ای دارد، خاطرنشان کرد: سهم اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص داخلی ایران حدود ۷.۲ درصد است که این شاخص در کشورهای جهان به ۳۰ درصد می رسد و این امر نشان می دهد که اقتصاد دیجیتال در سایر کشورها چه جایگاهی دارد.

این کارشناس اقتصاد با گرایش سیاست و توسعه، ادامه داد: بر اساس شاخصی که تعریف شده است حدود ۱۵.۵ درصد تولید ناخالص جهانی مربوط به اقتصاد دیجیتال بوده و این شاخص در ۱۵ سال حدود ۲.۵ درصد رشد کرده است؛ یعنی نه تنها اقتصاد دنیا به سمت اقتصاد دیجیتال پیش می رود بلکه وابستگی اقتصاد کشورها هم به سمت اقتصاد دیجیتال حرکت کرده است.

بشارتی با ابراز تاسف از اینکه برای کنترل کردن، یک ظرفیت را از بین برده ایم، متذکر شد: قاعدتا از بین بردن این ظرفیت زیان زیادی را هم به اقتصاد و هم به درآمد خانواده ها وارد خواهد کرد و اگر تمهیداتی اندیشیده نشود بی اعتمادی که در مردم در راه اندازی کسب و کارها در فضای مجازی بوجود آمده است تاثیر خود را در اقتصاد کشور خواهد گذاشت و از طرفی افزایش قیمت ارز نیز در این بحبوحه می تواند تبعات جبران ناپذیری بر اقتصاد ایران داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه در زمان کرونا و محدودیت رفت و آمدها هرینه های زیادی شده تا اقتصاد به سمت اقتصاد دیجیتال برود گفت: طی این دوسال اخیر فضایی بوجود آمد تا مردم با آگاهی، دانش و با فعالیت خود درآمدزایی کنند که بالطبع درآمد خانواده به بخش اقتصاد دیجیتال گره زده شد.

این پژوهشگر اقتصادی ادامه داد: با این اتفاق حتما شاهد رکود خواهیم بود و باید هزینه دیگری صورت گیرد تا فضایی دیگر برای کسب و کارهای دیجیتال بوجود آید و در پس آن باید هزینه مضاعفی بابت اعتمادسازی در اقتصاد دیجیتال انجام شود تا این کسب و کارها احیا شوند و یقینا فرآیند سختی خواهد بود.

نوروزی بانویی که از طریق فضای مجازی امرار معاش می کرد هم گفت: حدود سه سال بود که از طریق اینستاگرام خرج زندگی خودم و دو فرزند خردسالم را در می آوردم اما متاسفانه دو ماه است که کل درآمدم به اندازه خرج شکممان هم نشده و مجبور شده ام از دوست و آشنا پول قرض کنم تا زندگی ام را پیش ببرم.

وی افزود: چندی پیش برای اینکه بتوانم کسب و کارم را حفظ کنم و از پس مخارج زندگی ام بر آیم برنامه روبیکا را نصب کردم که بعد از گذشت کمتر از دو هفته پیامی مبنی بر عدم اطمینان این برنامه بر روی گوشی ام ظاهر شد که متوجه شدم این برنامه امنیت ندارد و احتمال اینکه به تمامی عکس های و اطلاعات شخصی ام ورود پیدا کند وجود دارد مجبور به حذف آن شدم، در حالی که در برنامه روبیکا هم کاربر چندانی برای اینکه بتوانم فروش داشته باشم هم نبود.

وی در پایان گفت: متاسفانه گوش شنوایی هم وجود ندارد و حتی با وجود فیلتر شدن این فضا هنوزم افراد زیادی در این فضا فعالیت دارند اما هیچ خرید و فروشی صوت نمی گیرد و تنها فیلتر کردن این فضا به ضرر کسب و کارها تمام شده است و همه مردم فعالیت خود را در هر زمینه ای دارند.

این بانوی هم استانی در پایان گفت: نمی دانم تا کی قرار است این رویه وجود داشته باشد اما فقط این را می دانم که با این وجود عده زیادی از مردم از نان خوردن افتاده اند و با وجود تورم و گرانی دلار در چند هفته آینده شاهد افزایش بی رویه سایر کالاها نیز خواهیم بود و این یعنی بدبخت تر شدن افراد بیشتر و زمینگیر شدن افراد بیشتری امثال من.

payamgooyesemnan