گفتگوی روز (گزارشگر: فرشته بهاری)

کتابدار کودک بودن سراسر لذت است اما لذتی سخت

هر کودک و نوجوانی که به کتابخانه می آید براستی کلید شناخت جامعه است. قدر مسلم این است که کودکی را که وارد کتابخانه می شود، هرگز نباید موجودی تنها دانست، بلکه باید او را با تمام اقوام، دوستان، و تمامی  افرادی که در جامعه با او در ارتباط هستند و تفکرات او را شکل می دهند در نظر گرفت .

نهادینه کردن برخی از جنبه های رفتار اجتماعی در دوران کودکی نیازمند همکاری و همراهی خانواده ها و جامعه است. والدین به عنوان الگو و جامه به عنوان بستر ساز، می توانند نقش مهمی در شکل گیری میزان علاقه یا دوری کودک به کتاب، کتابخوانی و مطالعه داشته باشند.

تبدیل کتاب خوانی به یک فرهنگِ گسترده و مستمر نیازمند پرورش نسلی است که از نخستین سال های زندگی با کتاب و کتابخانه آشنا باشدیکی از راهکارهای ترغیب کودکان برای همنشینی با کتاب ایجاد علاقه مندی است. این راهکار در دوران کودکی باید در قالب انتخاب کتاب هایی سازگار با روحیه ی کنجکاو و کودکانه  و محیطی مناسب هوچون کتابخانه  صورت گیرد.

وقتی بچه‌ها کتاب خوان و اهل مطالعه می‌شوند دنیایشان وسیع‌تر و غنی تر می‌شود. در اثر اجرای این طرح می توان شرایطی را جهت آشنایی کودکان با مقوله کتاب، کتابخانه، کتابدار و حرفه کتابداری فراهم ساخت. این امر موجب شکل گیری تفکرات چند بعدی در کودکان شده و انها یاد می گیرند که کلید حل مشکلات امروزشان و مسائل و مشکلاتشان در آینده به عنوان سیاستگذاران و مدیران شهری مطالعه و کتابخوانی است.

مطالعات و تحقیقات نشان داده است کودکانی که مرتب و به صورت منسجم در دوران کودکی برای آن‌ها کتاب خوانده می‌شود و یا با فضاهای کتابخانه ای آشنا می شوند، مهارت‌های برقراری ارتباط و قدرت فکری آن‌ها افزایش یافته و درسنین نوجوانی و جوانی بیشتر از بچه‌هایی که به صورت مرتب و منسجم برای آن‌ها کتاب خوانده نمی‌شده این مهارت‌ها در آن‌ها بارور می‌شود.

کتابخوانی و مطالعه در سنین کودکی یکی از روش های علاقمند نمودن و نهادینه کردن مطالعه در کودکان می باشد؛  مطمئنا پذیرفتن نقش” کتابدار بودن ” در کودکان نیز در علاقمندی آنها به کتاب بی تاثیر نیست. و آنها را از نزدیک با کتاب و فعالیت های کتابخوانی آشنا می نماید و رفته رفته با کتاب انس بیشتری می گیرند.

کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی تأثیر قابل توجهی در گسترش فرهنگ مطالعه دارند. در این میان کتابداران و کتابخانه‌های عمومی به دلیل ارتباط بیشتر با افراد جامعه، نقش ویژه و مهمی در این حیطه ایفا می کنند؛ زیرا ترغیب به کتابخوانی و گسترش فرهنگ مطالعه از وظایف کتابخانه‌های عمومی است‌. میزان گرایش به مطالعه، امروزه یکی از شاخص‌های توسعه به شمار می‌رود.

چشم انداز وضعیت کتابخوانی در میان نسل جوان با وجود وضعیت نا مطلوب فعلی، چندان تیره نیست. خوشبختانه همین جمعیت کثیر نسل جوان خود بزرگترین سرمایه برای آغاز حرکت در این مسیر به سوی توسعه علمی و فرهنگی جامعه ایران محسوب می‌شود. اما بهره برداری از این سرمایه ملی نیازمند تدوین سیاست‌ها و راهبرد های سنجیده علمی است تا در دراز مدت به اهداف خود دست یابد. تحقیق درباره این اهداف خود مستلزم تداوم روند توسعه اجتماعی و فرهنگی است. از سوی دیگر تداوم روند توسعه بستگی به میزان نوسازی و بازسازی این روند متناسب با نیاز های جدید نسل جوان دارد. ظرفیت و انعطاف پذیری سیاست‌های اتخاذ شده در روند توسعه فرهنگی، عوامل موثر در موفقیت روز افزون ترویج عادات فرهنگی چون مطالعه و کتابخوانی است.

برای رفع موانع و ایجاد زمینه و بستر لازم برای ترویج و توسعه فرهنگ مطالعه، نهادهای مختلف در پنج بخش، شامل خانواده، مدارس و نظام آموزشی، کتابداران و کتابخانه‌ها، دولت و رسانه‌های گروهی و ناشران و کتاب فروشی‌ها، باید با رفع مشکلات موجود، هم سو و هم هدف، به سمت مشخصی حرکت کنند

بدون شک یکی از علل اصلی این مشکل، نبود کتابداران متخصص و علاقه‌مند در کتابخانه‌های کشور است. کارشناسانی آگاه، باتجربه و تحصیل کرده که توانایی ارزیابی نیازهای کتابخانه واحد مطبوع خود را داشته باشند و در جریان انتشار کتاب‌های جدید و خرید کتاب‌های مناسب قرار گیرند. این افراد باید قادر به سازماندهی منابع باشند با فهرست نویسی مناسب امکان دست یابی مراجعه کننده به کتاب‌های مورد نظر را فراهم آورند و افراد خاص چون معلولان، نابینایان و سالمندان نیز بتوانند از امکانات موجود در کتابخانه به‌خوبی استفاده کنند و در نهایت باید وضعیتی فراهم آید که احساس نیاز برای مراجعه افراد به کتابخانه ایجاد شود.

کتابداران کتابخانه‌ها  از عوامل موثر در ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی به شمار می‌روند. کتابداران با روش‌های خلاقانه خود می‌توانند فعالیت‌های کتابخوانی را رشد دهند و حتی به حوزه‌های بیرون از کتابخانه بکشانند. اگر کتابداران کتابخانه‌ها از نظر علم کتابداری و اخلاق انسانی، رشد کاملی داشته باشند، بدون تردید، چون معلمان و استادان جامعه، معماران نسل‌های آینده بشر خواهند بود. کتابخانه‌ها اعم از کتابخانه‌های روستایی، مدارس، دانشگاهی، حوزوی، عمومی، تخصصی و اختصاصی هر یک مجموعه ای ماندگار از میراث فرهنگ جامعه است و عدم توجه به شاخص‌ها و تعاریف مربوط، جریان عمومی مطالعه و رشد آگاهی‌های علمی را به شدت تحت تأثیر قرار خواهد داد.

تلاش برای تثبیت جایگاه و شأن کتاب در سبد کالای فرهنگی خانوارها نخستین گام در رونق‌بخشی به این حوزه مقدس است. کتابخانه‌ها در هر کشور با هر درجه از توسعه نقش بسیار مهمی در سواد آموزی برعهده دارند. کتابخانه‌های عمومی نیز نقش بسزایی در پیشرفت «نهضت کتابخوانی» ایفا می‌کنند. در حقیقت این کتابخانه‌ها، دنباله رو سیاست‌های کتابخانه آموزشگاهی محسوب می‌شوند و مکمل برنامه هایی هستند که در کتابخانه‌های آموزشگاهی شکل گرفته اند.

کتابخوانی در بین کودکان و آینده سازان کشور بسیار مهم است. اما در این بین ترویج هدفمند از سوی کتابداران حرفه‌ای و آموزش دیده و فضای کتابخانه بسیار اهمیت دارد.

می گویند کتابداری کودکان کار دشواری است؛ انرژی بسیار و صبر فولادی می‌خواهد اما وقتی دقیق‌تر می‌شوید می‌بینید که عشق می‌خواهد. خودشان می‌گویند کتابدار کودک بودن سراسر لذت است اما لذتی سخت چرا که باید صبور باشی، کودک و مربی و معلم و روانشناس و خلاق باشی. باید هم‌قد کودکان باشی با آنها رشد کنی تا پای ثابت کتابخانه شوند.

بخش کودکان کتابخانه مرکزی سمنان همین حال و هوا را دارد. رفت و آمد کودکان و تلاش کتابداران برای ترویج مطالعه در بین نسلی که قرار است آتیه ساز ایران باشند. کاری که دلپذیر اما دشوار به نظر می‌رسد. اخیراً اما پای کانون پرورش فکری، کتابخانه‌های عمومی هم به برنامه‌ها و پویش‌های مرتبط با کتابخوانی باز شده تا سالانه بتوانند طیف گسترده‌تری از نونهالان را جذب کنند.

مشخصاً واضح است که مخاطب شناسی، منبع شناسی، احترام به مراجعه‌کنندگان کتابخانه، برگزاری برنامه‌های متنوع فرهنگی، خلاقیت در کار و حضور مستمر در مجامع مختلف برای تبلیغ کتاب‌خوانی و کتابخانه و به‌کارگیری اهرم‌های تشویقی برای کودکان و نوجوانان به منظور حضور در کتابخانه و مطالعه توانسته نونهالان بسیاری را به سوی کتابخوانی سوق دهد.

بهترین کسی که می‌تواند درباره کتابداری برای کودکان صحبت کند زهرا سادات هاشمی، کتابدار نمونه کشوری و کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی است، چرا که وی با بیش از ۲۰ سال سابقه کاری هم‌اکنون در بخش کودک کتابخانه مرکزی استان سمنان مشغول ارائه خدمت است. لذا با او به گفتگو نشستیم.

***در ابتدا بگویید بچه‌ها چه ویژگی دارند یا بهتر بگوییم کار با بچه‌ها چه حال و هوایی دارد؟

سال‌ها است با کتاب نفس می‌کشم و شغلم با کتاب گره خورده و نزدیک هشت سال است که در بخش کودکان حضور دارم و این حس زیبا را تجربه می‌کنم. ما با اینکه کودک نیستیم اما کنار کودکان هستیم. ما می‌آموزیم که حتی در کنارشان بخندیم. در کلاس‌ها با بچه‌ها همراه می‌شویم و حضورشان برایمان لذت بخش است.

بچه‌ها ویژگی‌های بسیاری دارند اما یکی از جالب‌ترین آنها این است که این قشر هر لحظه یاد می‌گیرند و لذت می‌برند و این امر برای ما ارزشمندِ است آن‌قدر که خدا رو شکر می‌کنیم که می‌توانیم سهمی در این امر داشته باشیم. شوق کودکانه برای دانستن از دیگر ویژگی‌های بچه‌ها است. هر بار که کودک جدیدی وارد کتابخانه می‌شود با کنجکاوی تمام فضا را آنالیز و به سرعت با مکان و بچه‌های دیگر خو می‌گیرد، برای همه ما جالب است و ما هم خدا را شکر می‌کنیم که یک نفر بیشتر در این فضا حضور دارد.

***والدین برای شما چه اثری دارند؟

قطعاً به ما انرژی می‌دهند. آن‌ها با ذوق بیشتری ثبت نام می‌کنند و ما با انرژی بیشتری فعالیت می‌کنیم.

***و برای کودکان؟

در کارگاه‌های خلاقیت و قصه‌گویی اعتماد به نفس کودکان بسیار شکوفا می‌شود و لب به سخن و قصه می‌گشایند و چه لحظات شیرینی را رقم می‌زنند. در واقع این موضوع باعث می‌شود شخصیت بچه‌ها نیز در آینده کشورمان کامل شود.

***خاطره‌ای اگر در این زمینه دارید بگویید

در این کار خاطره‌های شیرینی رقم خورده و از رفع خجالت بچه‌ها که با سکوت وارد می‌شوند اما فقط کافی است چند دقیقه بگذرد تا فضا را بر سرشان بگذارند بگیرید تا باز شدن زبان شیرین کودکان و قد کشیدن لابلای کتاب‌ها همه شأن برای ما لذت بخش است. از سوی دیگر کلیت طالب کتاب شدن از سوی نونهالان و بعد کتاب خوان شدنشان در نوجوانی و… برای ما خاطرات است بسیاری نوجوانان هستند که به ما سر می‌زنند و می‌گویند که از کودکی در همین مکان‌ها حضور داشتند.

البته روزهای سختی هم رقم خورده است مثلاً زمانی که مسیحا، نونهال سمنانی به دلیل سرطان خون فوت کرد، مادرش تمام کتاب‌های او را هدیه کرد تا نام و یاد او در بخش کودکان باقی بماند و کودکان دیگر از خوانش کتاب‌هایش لذت ببرند.

***کتاب دار بودن چطور است؟ و برای کتاب خوان کردن بچه‌ها چه کاری می‌کنید؟

کتابدار کودک بودن سراسر لذت است اما لذتی سخت. چرا که باید صبور باشی، کودک و مربی و معلم و روانشناس و خلاق باشی باید هم‌قد تک‌تک شأن باشی و با همه‌شان به نوعی قد بکشی تا پای ثابت کتابخانه ها شوند و خوشحال باشی و خدا را شکر کنی که یک خانواده دیگر به کتابخانه های عمومی افزوده شد.

ما برای اینکه بتوانیم کتابخوانی را ترویج دهیم فعالیت‌های خلاقانه و متنوع به‌ویژه در بخش کودک و نوجوان برگزار می‌کنیم که در جذب مخاطب بسیار مؤثر است. برنامه‌هایی شامل برگزاری جلسات نمایشنامه خوانی با شخصیت سازی و لباس‌های خلاقانه، برگزاری نشست‌های کتاب‌خوان با اسامی خلاقانه و جالب‌توجه، تبلیغات مناسب در فضای مجازی، برگزاری برنامه‌های مناسبتی با محوریت کتاب و برگزاری کارگاه‌های مادر و کودک، که می‌تواند در جذب مخاطبان کودک و نوجوان به کتابخانه بسیار مؤثر باشد.

***تاکید برای حضور در کتابخانه برای چیست؟

محیط کتابخانه‌ها در جذب کودکان و نوجوانان بسیار مهم است، سعی می‌کنیم دقت بسیاری به جذابیت و شاداب سازی محیط داشته باشیم. فعالیت‌های متنوع فرهنگی و جذاب در جذب کودکان و نوجوانان تأثیرگذار است. از سوی دیگر کتابداران حرفه‌ای با روش‌های ویژه در کتابخانه ها حضور دارند.

***دیگر راهکارهای ترویج مطالعه و جذب کتابخانه ها چیست؟

استفاده از فضای مجازی برای تبلیغات، اجرای برنامه‌های مناسبتی و خلاقانه، معرفی منابع جدید کتابخانه در محافل و مجامع مختلف، حضور فعال کتابداران در فضای مجازی و معرفی شایسته برنامه‌های کتابخانه و کتاب‌ها در تبلیغات رسانه‌های گروهی، از جمله عوامل برای ترویج فرهنگ مطالعه است.

کتابداران، اصحاب رسانه، نویسندگان و معلمان نقش بسزایی در توسعه فرهنگ کتاب‌خوانی دارند. اشراف کامل به منابع و کارهای فنی مربوط به کتابخانه، صبوری، اخلاق‌مداری و وجدان کاری از مهم‌ترین ویژگی‌های یک کتابدار موفق است و کتابدار باید اهل مطالعه بوده و سعی در برقراری ارتباط مناسب با مخاطبان مختلف داشته باشد.

خیران نقش بسزایی در ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی دارند، کمک خیران برای توسعه فضاهای کتابخانه و غنی سازی منابع کتابخانه از طریق اهدای کتاب، بسیار مهم است. مخاطب شناسی، منبع شناسی، احترام به مراجعه‌کنندگان کتابخانه، برگزاری برنامه‌های متنوع فرهنگی، خلاقیت در کار و حضور مستمر در مجامع مختلف برای تبلیغ کتاب‌خوانی و کتابخانه و به‌کارگیری اهرم‌های تشویقی برای کودکان و نوجوانان به منظور حضور در کتابخانه و مطالعه توانسته نونهالان بسیاری را به سوی کتابخوانی سوق دهد.

***کتابدار باید چه ویژگی داشته باشد؟

درباره برنامه‌ها و مسائل توضیح دادیم و دیگر تکرار نمی‌کنیم اما باید در خاتمه یک نکته را بگویم کتابداران قلبشان برای کتابخانه می‌تپد و ما معتقد هستیم که آحاد مردم از هوش اجتماعی و ارتباطی بالایی برخوردارند و یک کتابدار می‌تواند با رفتار مناسب، انرژی مثبت، خدمات صادقانه و خلاقانه تأثیر بسزایی در جذب مخاطب داشته باشد. پس کتابدار هم نقش مهمی در جذب افراد به مطالعه دارد.

***نظر شما در خصوص روزنامه پیام استان سمنان؟

روزنامه پیام استان سمنان روزنامه پویا و موثر است و با اقبال و استقبال خوب و ارزنده مردم استان سمنان مواجه می شود. اخبار به روز و اطلاع رسانی صحیح این روزنامه به خوبی در آگاهی بخشی به افکار عمومی و دانستن هرچه بیشتر مردم تاثیر گذار بوده است.

سخن آخر.

خدا قوت عرض میکنم خدمت شما و همه دست اندرکاران روزنامه. موفق باشید.

payamgooyesemnan