گزارش روز (گزارشگر: مائده شریفی)

گرایش نوجوانان و جوانان به مصرف دخانیات

یکی از معضلات امروز جامعه ما، گسترش روزافزون استفاده از دخانیات، به ویژه سیگار، در میان مردم و به خصوص جوانان است، در میان دانشجویان نیز طی سالیان اخیر، مصرف سیگار و حتی کشیدن قلیان رشد داشته است. به همین خاطر، این بار برای پرسش از علت مصرف سیگار و قلیان، به سراغ دانشجویان رفته، از نظرات آنها اطلاع پیدا کردیم. قبل از ورود به بحث اصلی، بد نیست این را هم بدانید که «بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، روزانه حدود ۱۳ هزار و پانصد نفر در دنیا بر اثر بیماری های مرتبط با مصرف دخانیات، جان می بازند. محققان معتقدند که زیان کشیدن قلیان، بسیار بیشتر از استعمال سایر انواع دخانیات و حتی سیگار است.

رضا حسینی پور، دانشجوی رشته فیزیک، با بیان این که سیگار کشیدن در بسیاری از دانشگاه های کشور، متأسفانه به یک امر کاملاً عادی تبدیل شده است، گفت: در حالی که در تلویزیون و در فیلم ها و اخبار از مضرات سیگار کشیدن سخن گفته می شود، اما متأسفانه در فضای دانشگاه، همتی برای مقابله با سیگار وجود ندارد و حتی در بوفه های دانشگاه ها هم، سیگار فروخته می شود؛ حال آن که از جامعه نخبه دانشگاهی، انتظار دیگری می رود.

وی همچنین افزود: دانشجویانی که در خوابگاه و یا فضای باز دانشگاه سیگار می کشند، باید توجه داشته باشند که افرادی که با آنها در یک اتاق خوابگاهی زندگی می کنند، از این سیگار کشیدن ها آسیب می بینند؛ حتی پزشکان معتقدند که دود سیگار، سبب چشم درد، آلرژی و ناراحتی های معده ای در اطرافیان فرد سیگاری می شود. علاوه بر این، استعمال سیگار توسط فرد، باعث تغییر رنگ دندان ها و بوی دهان او و نیز موجب آزار و اذیت دیگران می شود.

وی با تاکید این که سیگار کشیدن در جمع های دانشجویی و به خصوص در خوابگاه ها، مثل غذا خوردن و تخمه شکستن شده است، گفت: من بارها دیده ام که برخی از همکلاسی های خودمان، به ویژه در شب های امتحان، برای آن که بیشتر بیدار بمانند و درس بخوانند و همچنین اضطراب کمتری داشته باشند، پکی به سیگار می زنند و حتی دیگران را هم دعوت به سیگار کشیدن می کنند.

حسینی پور همچنین ادامه داد: به نظر می رسد که مصرف دخانیات، به ویژه سیگار در میان دانشجویان، نشانه مردانگی تلقی شده است و بعضی ها نیز سیگار کشیدن را پُز روشنفکری! می دانند و به خیال خودشان با کشیدن سیگار برگ، شبیه امثال مارکز می شوند. چند وقت پیش یکی از دوستان من که گاهی اوقات سیگار می کشد، به همین موضوع اشاره و به آن هم افتخار می کرد.

این دانشجو در ادامه سخنان خود اظهار داشت: خواهر من در حال حاضر، دانشجوی مقطع کارشناسی یکی از دانشگاه هاست. خودش تعریف می کرد که در درون خوابگاه، بساط قلیان کشیدن دختران دانشجو فراهم است و معمولاً در هر بلوک خوابگاهی می شود چند اتاق را پیدا کرد که پاتوق این گونه دانشجوهاست. علاوه بر این، سیگار کشیدن هم در میان برخی از آنها به چشم می خورد. با این وجود، چندان اهمیتی به این مسئله داده نمی شود و حتی تذکر جدی هم نمی دهند که این، واقعا تأسف بار است. خود من اوایل فکر می کردم که دختران دانشجو، اصلاً دنبال این جور برنامه ها نیستند؛ اما با این اوصاف، باید فکری هم به حال آنها کرد!

وی گفت: خوب است بدانیم به دلیل مشکلات اقتصادی، اشتغال و…، بسیاری از مردم و به ویژه دانشجویان، برای مقابله با اضطراب ها و فشارهای روانی، به مصرف سیگار و قلیان و از این دست مواد روی می آورند؛ به خیال این که با سیگار کشیدن، اضطراب روانی آنها کم می شود؛ حال آن که ثابت شده که استعمال دخانیات، حتی می تواند اضطراب آور باشد و موجب معضلات روانی دیگری برای فرد شود.

حسینی پور همچنین تصریح کرد: به اعتقاد من، مسئولان دانشگاه ها برای مقابله با گسترش مصرف دخانیات در دانشگاه ها، باید دوره های آموزشی افزایش مهارت های حل مسئله و مقابله با اضطراب روانی را برای دانشجویان دایر کنند و از این طریق، نوعی خودکنترلی را به دانشجویان، آموزش دهند. همچنین به دانشجویان نیز توصیه می کنم که بیش از هر چیز، این گونه آموزش ها را جدی بگیرند؛ زیرا در غیر این صورت، مشکل آنها حل نمی شود.

مهدیس نوروزی یکی دیگر از شهروندان در مورد دلایل افزایش مصرف دخانیات بیان داشت: به دلیل وجود دغدغه‌های دیگری که در جامعه وجود دارد، در کشور ما تمایلی برای ورود به حوزه مبارزه با مصرف و قاچاق دخانیات وجود ندارد.

وی با تاکید براینکه شفاف نبودن اطلاعات در حوزه دخانیات باعث عدم تصمیم گیری در این حوزه شده است بیان داشت: در افزایش مصرف دخانیات عوامل فردی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، تبلیغات و بازاریابی، سلامت و بهداشت، فناوری و تکنولوژی تاثیر دارد و در حال حاضر بیش از ۷ هزار شرکت در جهان در صنعت دخانیات مشغول به کار هستند و این صنعت گردش مالی بالایی در سال دارد.

نوروزی با اشاره به اینکه بر اساس آمار موجود مصرف دخانیات در کشور روند افزایشی داشته گفت: سرانه سیگار روزانه رو به افزایش است و دو تصمیم اساسی صنعت دخانیات را متحول کرد و باعث افزایش مصرف دخانیات در کشور شد که یکی از این تصمیمات ورود شرکت‌های تولید دخانیات به بازار ایران و خصوصی سازی دخانیات  بود که این دو قانون روند مصرف دخانیات را در کشور افزایش داد.

وی با تاکید براینکه یکی از استراتژی‌های بزرگ شرکت‌های تولید دخانیات نفوذ در قوانین برای عدم اجرا و به تاخیر انداختن اجرای آنهاست، اظهار داشت: متاسفانه در کشور ما به قوانینی که بتواند صنعت دخانیات را در ضابطه‌ای ببرد که منجر به کاهش مصرف شود، بها داده نمی‌شود.

این شهروند خاطر نشان کرد: بر اساس قوانین موجود هر گونه تبلیغ و ترویج دخانیات ممنوع است ولی ما شاهد تبلیغ استعمال دخانیات توسط هنرپیشه‌ها در سریال‌ها و فیلم‌ها هستیم که عدم اجرای این قوانین بیانگر بازدارنده نبودن جریمه در این حوزه است چرا که جریمه پایین آن برای تهیه کنندگان فیلم‌ها و سریال‌ها رقمی محسوب نمی‌شود.

نوروزی تاکید داشت: تقریبا همه افراد نسبت به اینکه استعمال سیگار چه صدماتی بر روی سلامتی افراد دارد آگاهی دارند و‌ مطالعات نشان می‌دهد که مصرف سیگار در جمعیت آقایان در چند سال اخیر روند کاهشی داشته ولی افزایش استعمال سیگار در بین بانوان جوان نسبت به ۲۰ سال گذشته دیده می‌شود. گرچه‌ کشور ما در بخش ممنوعیت استعمال مواد دخانیات در اماکن عمومی و ممنوعیت تبلیغ دخانیات جزو کشور‌های موفق دنیا است اما با توجه به شیوع و افزایش استعمال قلیان در ۱۵ تا ۲۰ سال اخیر در دنیا و کشور‌های منطقه، در ایران هم  با شیوع افزایش مصرف سیگار نیز مواجه شده ایم.

او  افزود: هر چند آموزش و اطلاع‌رسانی در زمینه کاهش مصرف دخانیات کمک‌کننده خواهد بود، اما مهم ترین گام برای کاهش مصرف دخانیات، خودباوری است که می‌تواند منجر به خودکنترلی شود.

وی تاکید کرد: افراط و تفریط والدین در مراقبت از فرزندان، یعنی بی‌توجهی زیاد یا کنترل بسیار شدید آنها می‌تواند به جوان ضربه بزند و او را به سمتی ببرد که در سنین جوانی در معرض خطر جدی باشد.

نوروزی ضعف شخصیت‌بخشی به کودکان و نوجوانان در خانواده‌ها و آموزش و پرورش را عامل مهمی در زمینه مصرف دخانیات در سنین جوانی دانست و درباره راهبردهای مناسب برای کاهش مصرف سیگار در دانشگاه، اظهار داشت: همراهی استادان، کارکنان و دانشجویان در برخورد با مصرف دخانیات به همراه افزایش قانون‌مداری و مشارکت برای فرهنگ‌سازی ضروری است.

وی تصریح کرد: شاید از این طریق نتوان باعث ترک مصرف سیگار شد ولی حتماً با این مشارکت می‌توان شاهد کاهش تدریجی مصرف سیگار بود. اگر مصرف سیگار محدود شود، مشکلات زیاد و بعدی را نیز محدود کرده‌ایم.

این شهروند نمایش سبک زندگی برخی سلبریتی‌ها در فضای مجازی را بر زندگی افراد جامعه مؤثر دانست و افزود: ورزشکاران نماد سلامت جامعه هستند اما گاهی نمایش سبک زندگی برخی از آنها در فضای مجازی به گونه‌ای است که مصرف بی‌رویه انواع مواد دخانی را به تصویر می‌کشد.

وی در پایان درباره نقش ورزش در پیشگیری از مصرف دخانیات، اظهارداشت: توصیه من برای جایگزین کردن ورزش به جای دخانیات این است که افراد از سرخوشی‌های ورزشی بهره‌مند شوند که نتیجه آن کاهش استرس و افزایش عزت نفس است که در هر مرحله از ورزش بروز پیدا می‌کند. اگر ورزش به صورت منظم اتفاق بیافتد بر افزایش عزت نفس و کاهش استرس و اضطراب کمک می‌کند.

حامد بهزادی در این خصوص اظهار داشت: دانشجو از فرهیخته‌ترین قشرهای جامعه محسوب می‌شود که عمر خود را در راه علم صرف می‌کند و به عبارتی جویای دانش است. اما اینکه امروز شرایط اجتماعی باعث ایجاد گرایش شدید به استعمال سیگار در این گروه اجتماعی شده است مسئله‌ای است که باید مورد بررسی عمیق و موشکافی قرار بگیرد چرا که نشانه خطری است که زندگی این افراد را نیز درگیر خود کرده است.

بهزادی یادآور شد: بی توجهی والدین و عدم حمایت روانی و غیرروانی لازم منجر به اضطراب، مشکل در روابط، تحقیر، شکست تحصیلی و اعتماد به نفس پایین خواهد شد و زمینه‌های تمایل به دخانیات را فراهم می‌کند.

این شهروند در خصوص تأثیر سیگار بر تغییر حال افراد، اظهار کرد: فرد برای به دست آوردن یک حال خوب، ممکن است رفتار اشتباهی انجام دهد که به صورت مقطعی حال بد خود را به حال خوب تبدیل کند. سیگار کشیدن در لحظه، تسکینی موقتی به مغز فرد می‌دهد و این تنها نکته به اصطلاح مثبت این رفتار اشتباه است.

وی خاطرنشان کرد: سیگار کشیدن زمانی بر سلامت روان افراد تأثیرگذار است که وی با خود برای انجام کاری در تعارض باشد، اما زمانی که آن را پذیرفت بر سلامت روان او تأثیر مشهودی ندارد؛ چراکه آن رفتار را به عنوان رفتاری متعارف پذیرفته است.

وی با بیان اینکه هیجان‌طلبی، ویژگی‌های اضطرابی و تمایل به انجام رفتارهای پرخطر در گرایش به استعمال سیگار مؤثر است، افزود: افراد زودرنج و احساساتی، زودتر تحت تأثیر مواد اعتیادآور قرار می‌گیرند. گروه دیگر افراد باهوش هستند که گرایش به تجربیات جدید دارند و عامل دیگر، افزایش شکاف بین والدین و نوجوانان است که منجر به افزایش تمایل جوانان به الگوگیری از همسالان می‌شود. در واقع تأثیر دوستان به دلیل شکاف در خانواده افزایش پیدا می‌کند و اگر اعتماد به نفس ضعیف باشد، نوجوان یا جوان به شدت تحت تأثیر همسالان قرار می گیرد.

این شهروند با اشاره به راهکارهای ترک سیگار، تصریح کرد: راهکارهایی که برای ترک سیگار وجود دارد، موقتی است. فردی که تمایل به هنجارشکنی یا رفتار اعتیادآمیز در شاکله رفتاری خود دارد، شاید با راهکارهای ارائه شده سیگار را ترک کند اما ممکن است به رفتار اشتباه دیگری روی آورد.

بهزادی با تاکید بر توجه به رویکرد پیشگیری، گفت: توجه صرف به رویکرد درمان چندان مؤثر نخواهد بود چراکه کمتر از ۲۰ درصد مصرف‌کنندگان دخانیات نیازمند درمان هستند بنابراین باید بر پیشگیری تمرکز کنیم. محور پیشگیری، آموزش است و آموزش منجر به افزایش سواد سلامت می‌شود.

او همچنین گفت: منظور از سواد سلامت، خواندن و نوشتن و عمل کردن است؛ دانش و مهارتی که به صورت کاربردی و مهارتی بتوان از آن استفاده کرد. برای دستیابی به این هدف، اولین اقدام برگزاری جشنواره سلامت دانشجویان است.

وی اظهار داشت: برای حل این معضل باید دانشجویان مشارکت داشته باشند؛ بنابراین به صورت دستوری نمی‌توان نسبت به حل مشکل اقدام کرد. باید از دانشجو کمک گرفت تا مشکل را ببینند و راه حل ارائه کنند.

رضا فریدی درمانگر اعتیاد و فعال آسیب‌های اجتماعی درباره آسیب‌های مصرف قلیان و سیگار در دوران نوجوانی، اظهار کرد: نوجوانی دوره‌ای است که با تغییرات شناختی، زیستی و روانشناختی همراه است و بسیاری از افراد در این دوره رشدی درگیر رفتارهای پرخطر از قبیل مصرف سیگار و قلیان و سایر مواد می‌شوند.

فریدی درباره علت گرایش نوجوانان به مصرف سیگار و قلیان، تصریح کرد: علت‌های مختلفی برای گرایش به مصرف سیگار و قلیان وجود دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به سابقه مصرف الکل در خانواده، رویدادهای استرس‌زای زندگی، رفتارهای پرخطر همسالان، عزت نفس پایین، عاطفه منفی بالا، پیوند ضعیف بین والدین و فرزندان، مهارت حل مسئله ضعیف و خودکارآمدی پایین، افسردگی، اضطراب و خودکنترلی ضعیف اشاره کرد. البته هیچ عاملی به تنهایی شرط لازم و کافی برای مصرف سیگار و قلیان در بین نوجوانان نیست و نتیجه ترکیبی از عوامل گوناگون است.

این درمانگر اعتیاد ادامه داد: در مورد مصرف سیگار این نکته حائز اهمیت است که بین مصرف نخستین نخ سیگار و سیگاری شدن یک دوره نهفته وجود دارد که می‌تواند سال‌ها طول بکشد، به همین دلیل وابستگی به دخانیات امری پیچیده با دلایل متعدد است که به ابعاد شخصیتی فرد و گروه‌های اجتماعی و اقتصادی مرتبط است.

فریدی تصریح کرد: به عبارت دیگر هر نوجوان سیگاری، یک شبه سیگاری نمی‌شود، بلکه علت‌های متعدد از دوران جنینی به بعد دست به دست هم می‌دهند تا در نهایت یک نوجوان یا جوان سیگاری را به وجود آورند.

وی افزود: نکته دیگری که باید به آن توجه کرد، این است که خانواده نخستین و مهمترین نقش را در اعتیاد نوجوانان و جوانان به سیگار دارد، پس از خانواده اطرافیان و دوستان دارای نقش پر رنگتری هستند. سرگرم کردن نوجوانان به ورزش، مطالعه، سرگرمی‌ها و تفریح‌های مفید و نشاط آور بهترین و موثرترین راه جلوگیری از اعتیاد به سیگار و قلیان محسوب می‌شود، برعکس، هر گونه برخورد لفظی، تنبیه، لجاجت و مخالفت بی دلیل و بی منطق با نوجوانان تحریک کننده بوده و او را بیشتر به این سمت می‌کشاند.

فریدی با اشاره به اینکه پایین بودن سطح سواد سلامت در جامعه و خانواده و گسترش باورهای غلط می‌تواند انگیزه و گرایش به مصرف سیگار و قلیان را افزایش دهد، اضافه کرد: برای مثال باور غلطی که در کشورمان وجود دارد این است که بخشی از جامعه و خانواده و نوجوانان معتقدند سیگار و قلیان اعتیادآور نیست یا اینکه سیگار و قلیان مشکلی برای سلامتی ایجاد نمی‌کند؛ این موارد از جمله باورهای غلطی است که در بین مردم به ویژه قشر نوجوان وجود دارد.

این درمانگر اعتیاد اضافه کرد: برخی نیز مصرف دخانیات را شروع می‌کنند و می‌گویند هر زمان که بخواهم مصرف آن را کنار می‌گذارم و به آن وابسته نمی‌شوم. بنابراین مواردی از جمله اینکه مصرف دخانیات اعتیاد و وابستگی نیست یا سلامت فرد را به خطر نمی‌اندازد و زمینه‌ساز بیماری‌های دیگری از نظر جسمی و روانی نیست از باورهای غلط رایج در جامعه است.

وی بیان کرد: هشدارهایی نظیر اینکه مصرف سیگار و قلیان به سرطان ریه یا حنجره می‌انجامد یا مصرف دخانیات دروازه ورود به اعتیاد است، دیگر برای دانش‌آموزان و نوجوانان آن‌چنان کارکردی ندارد؛ برای نوجوان‌ها اینکه ممکن است به دلیل مصرف دخانیات ۲۰ یا ۴۰ سال دیگر سرطان بگیرند، معنا ندارد؛ بنابراین این نوع آموزش چندان موثر نخواهد بود. زیرا برای نوجوان لحظه اکنون، اینجا و حال مهم است؛ یا ممکن است  به کسی از آشنایانش فکر کند که سال‌هاست دخانیات مصرف می‌کند و به سرطان مبتلا نشده است؛ در حالی که زمانی که بررسی می‌کنید می‌بینید که آن فرد با مشکلات فراوانی روبرو است، ولی این موارد و مشکلات برای آن نوجوان مشهود و معلوم نیست؛ بنابراین این شیوه آموزش برای این قشر چندان کارکردی ندارد، در حالی که ممکن است افراد بزرگسال را اقناع کند.

فریدی تصریح کرد: باید توجه داشت که گروه‌های نوجوان و جوان، گروه‌هایی هستند که به دنبال تخلیه هیجانات خود هستند و گاهی به غلط تصور می‌کنند با مصرف سیگار و قلیان هیجانات شان تخلیه می‌شود، لذت می‌برند و یا به آن ها خوش می‌گذرد. اگر آنان را از مصرف دخانیات منع می‌کنیم، که حتما باید این کار را انجام دهیم و اگر در هر آموزشی موفق شویم حتی یک روز مصرف را در افراد وابسته قطع یا کم کنیم، یک موفقیت است.

این درمانگر اعتیاد افزود: پس باید به فکر جایگزین‌های سالم برای تخلیه هیجاناتشان نیز باشیم؛ بنابراین اگر یک جوان شاداب و تندرست می‌خواهیم که به سراغ آسیب‌های اجتماعی نظیر مصرف دخانیات نرود، راهی برای تخلیه هیجاناتش باید پیش‌بینی کنیم؛ بنابراین به تعبیر ساده‌تر این یک بده بستان است که خانواده ها، مسئولان و برنامه‌ریزان باید با این گروه‌ها معامله کنند. اگر یک جوان سالم از نظر جسمی و روانی که آینده جامعه را تضمین می کند، بخواهیم، نباید مانع تخلیه هیجاناتش به شیوه‌های کم خطر باشیم و با محدودیت در هر چیز به این هدف نخواهیم رسید، لذا محدودیت‌ها و کنترل رفتار باید به شیوه کاهش آسیب باشد.

وی درباره اهمیت آموزش‌های خودمراقبتی از دوران کودکی، گفت: این آموزش‌ها باید از خانواده و درون مهدهای کودک‌ و مدارس به کودکان داده شود؛ نهادهای مختلف از خانواده و آموزش و پرورش تا رسانه و دانشگاه، همه و همه در انتقال این آموزش‌ها نقش دارند.

فریدی با تاکید بر اینکه مصرف دخانیات قابل پیشگیری است و کسانی که دخانیات مصرف می‌کنند نیز قابل درمان هستند، بیان کرد: درمان‌های مورد نیاز این حوزه از جنس آموزش‌های روانشناختی مثل آموزش مهارت‌های زندگی و سبک زندگی سالم است و می‌توان با ارائه آموزش‌های روانشناختی و تغییر سبک زندگی مصرف‌کنندگان دخانیات، رفتارشان را تغییر داد؛ همچنین برای پیشگیری از مصرف دخانیات در سایر افراد باید سبک و مهارت‌های زندگی همان طور که اشاره کردم از دوران کودکی آموزش داده شود.

این درمانگر اعتیاد خاطرنشان کرد: آموزش مهارت‌های زندگی از قبیل: مهارت خودآگاهی، همدلی کردن، تصمیم‌گیری، حل مسئله، ارتباطات، نه گفتن، تفکر خلاق، تفکر نقادانه، مدیریت استرس و مدیریت خشم که آموزش این مهارت‌ها متناسب با گروه سنی باید از کودکی و توسط نهادهایی، چون خانواده، مهدهای کودک، مدرسه و … انجام شود و هر چه قدر از این موضوع مهم چه توسط خانواده و چه توسط حاکمیت غفلت شود، در آینده شاهد بیشتر شدن آسیب‌های اجتماعی از جمله اعتیاد به مواد مخدر خواهیم بود و این امر موجب از بین رفتن شور و نشاط، سرزندگی و امید به زندگی در بین خانواده‌ها خواهد شد و جامعه‌ای افسرده همراه با آسیب‌های اجتماعی فراوان را خواهیم داشت.

payamgooyesemnan