گزارش روز (گزارشگر: سلماز عرب عامری)

تورم و گرانی کالاها بازار دستفروشان را رونق بخشیده است

بازار شب عید همواره بیشترین رفت و آمد هارا داشته و مردم در تکاپوی خرید لباس های نو هستند.

در این میان دستفروشان سهم عمده ای در فروش اجناس خود دارند.

هرساله با نزدیک شدن به شب عید، بساط دستفروشان در خیابان‌های اصلی شهر برپا می‌شود.

دستفروشانی که تمام امیدشان به همین چند روز پایانی سال است. با هزار امید، اجناس خود را تهیه می‌کنند و امیدوارند که بتوانند در این روزهای پایانی سال، شرمنده خانواده خود نباشند.

البته استقبال خوب مردم، سبب شده است تا بازار این افراد تغییرات مثبتی داشته باشد.

اکثر مردم دوست دارند خریدهای خود را از دستفروشان انجام دهند. چراکه دستفروشان با توجه به تنوع اجناسی که دارند، نرخ مناسب و پایین تری نسبت به مغازه دارها عرضه می‌کنند. البته این نکته مهم است که دستفروشان مالیات و اجاره‌های سنگین پرداخت نمی‌کنند و به همین دلیل است که اجناس را با نرخ کم تری عرضه می‌کنند.

یکی از راه‌های کسب درآمد، به خصوص در شرایط فعلی اقتصاد جامعه، شغلی است که نیاز به پرداخت اجاره و قبوض سنگین نداشته باشد، همچنین مالیات پرداخت نکند.

در چنین حالتی، روی آوردن افرادی که کسب و کاری ندارند به سوی دستفروشی زیاد می‌شود.

حکایت دستفروشی، جدید نیست و از گذشته وجود داشته است.

کارشان فصل خاصی ندارد، در گرمای طاقت فرسای تابستان و یا در هوای بسیار سرد، همچنان مشغول به کار و کاسبی هستند و در هر شرایطی به کار خود ادامه می‌دهند. روزانه بارهای بسیاری را با خود جابه جا می‌کنند و سر بساط خود می‌آورند.

دستفروشی این روزها اگرچه تغییر شکل داده، اما همچنان همان بخش غیر قابل تفکیک از اقتصاد شهرهاست که باید برای آن یک راه‌حل قانونی و البته منطقی پیدا کرد.

بار گرانی‌ها و افزایش بیکاری قطعاً باعث سوق پیدا کردن تعدادی به سمت بازار غیر رسمی دستفروشی می‌شود، اما اگر این بازار رسمیت پیدا کند، می‌‌توان در مقابل مافیایی که در پشت پرده آن شکل گرفته و این بازار غیر رسمی را به هر سمتی که می‌خواهد هدایت می‌کند هم ایستاد

سابقه دستفروشی در ایران به گذشته‌های دور بازمی‌گردد اما رشد چشمگیر این پدیده طی یک دهه اخیر که کشور با بحران اقتصادی همراه بوده به‌عنوان یک پدیده خاص مورد توجه قرارگرفته است.

با بدتر شدن وضعیت اقتصادی، رونق این شغل به شکل گسترده‌ای افزایش یافت. به گونه‌ای که این روزها، هر گوشه‌ای از شهر را که می‌بینیم، یک دستفروش بساط کرده است.

دستفروشان ادعا می‌کنند، بیکاری اذیتشان می‌کند و معیشت خانواده هایشان به مشکلات بسیاری برخورده است.

گزارش اقتصادی امروز را به موضوع دستفروشی بازار شب عید اختصاص داده و نظر چند تن از کاسبان و شهروندان را در این خصوص جویا شدیم که در ذیل از منظرتان می گذرد؛

محمد جوان کاسب سمنانی که اجازه مغازه اش بالغ بر ماهی ۷ میلیون تومان است گفت: دستفروشان و آنلاین شاپ ها اوضاع اقتصادی ما را از گذشته بدتر کرده اند به طوری که بسیاری از خریداران با دادن قیمت دستفروشان و آنلاین شاپ ها اظهار می کنند که ما گران میفروشیم در حالی که باید علاوه بر پرداخت اجاره های سرسام آور مالیات، آب، برق، گاز و غیره را پرداخت کنیم و همه این هزینه ها را باید از کنار سود خود بپردازیم در حالی که دستفروشان و آنلاین شاپ ها این هزینه ها را ندارند.

وی افزود: جداب از این مباحث با توجه به بالا رفتن بی رویه قیمت دلار تامین جنس و پر کردن مغازه دیگر کار ساده ای نیست و باید سرمایه زیادی داشته باشیم تا از پس این هزینه ها برآییم.

این کاسب هم استانی تصریح کرد: کل سال را به امید رسیدن شب عید و کاسبی شب عید با وجود تورم بالا سر میکنیم تا شاید سودی کنیم اما متاسفانه دستفروشان خیلی راحت بازار شب عید ما را خراب می کنند و با هزینه های اندک سود چندانی می برند.

یکی دیگر از مغازه داران گفت: دستفروشی را می‌شناسم که گردش حساب چند میلیونی دارد و خود نیز صاحب چند مغازه در یکی از پاساژهاست، اما دست از این کار بر نمی‌دارد و یک کودک کار را مسئول فروش اجناس خود کرده و از این راه سود انچنانی می برد.

او در ادامه گفت: که این کار به دلیل سود بالایی که دارد، بسیار اعتیاد آور است و دستفروشان به نوعی اعتیاد بالایی به این کار پیدا کرده‌اند.

محمد شاهمرادی هم استانی دیگری در خصوص موضوع گزارش ما گفت: بیشتر دستفروشان برای امرار معاش، ناچارند اجناس خود را با قیمتی پایین‌تر از فروشگاهها و مغازه‌ها عرضه کنند و از طرفی قدرت پرداخت اجاره غرفه یا مغازه در بازارچه‌ها را ندارند، در نتیجه ترجیح می‌دهند کنار خیابانها و پیاده‌روها بساط کنند.

وی گفت: اگر هم بخواهند در جمعه بازارها بساط کنند باید روی قیمت اجناس خود درصدی بکشند که در آن صورت به لحاظ قیمتی تفاوتی با اجناس مغازه‌ها نخواهند داشت.

این جامعه شناس خرید اجناس دستفروشی را مورد استقبال مردم دانست و گفت:  باید مکان مناسبی برای ساماندهی دستفروشان فراهم شود. که البته این امر در شهر سمنان توسط شهرداری ساماندهی شده است اما با توجه به نزدیک شدن شب عید این امر گسترش می باید و افراد بیشتری به دستفروشی روی می آورند.

وی یکی از علل استقبال از اجناس خرده فروشی و بساط‌گستری را پایین آمدن قدرت خرید مردم عنوان کرده و گفت: متاسفانه بخش اعظمی از اقشار جامعه را گروههای کم درآمد و ضعیف تشکیل می‌دهند که طبیعی است به دنبال اجناس ارزان قیمت باشند هرچند که ممکن است کیفیت کالا فدای ارزان بودن آن شود.

وی تاکید کرد: دستفروشی بخشی از نیازهای جامعه به ویژه نیاز به کار را پوشش می‌دهد و ضمن فراهم کردن زمینه امرار معاش و درآمد، به تامین مایحتاج اقشار کم درآمد نیز کمک می کند.

به گفته وی تنوع اجناس و در دسترس بودن آن نیز یکی دیگر از علل استقبال از دستفروشان است.

وی به مشکلات اجناس دستفروشی هم اشاره‌ کرده و گفت: فرق خرید مغازه با خرید از دستفروش این است که اگر کالایی تقلبی یا خراب و بی‌کیفیت خریده شود، امکان بازگرداندن به مغازه و تعویض آن وجود دارد، در صورتی که در بساط گستری، دستفروش را نمی‌توان لزوما در همان نقطه پیدا کرد و شاید هفته‌ها حتی ماه‌ها طول بکشد تا او را یافت!

وی معتقد است فارغ از مشکلاتی که دستفروشان به لحاظ تردد در پیاده‌روها و اماکن عمومی برای شهروندان ایجاد می‌کنند، موجب تضییع حقوق بسیاری از مغازه‌داران هم می‌شوند، به نحوی که بدون پرداخت هزینه اجاره مغازه یا آب و برق آزادانه بساط می‌کنند و بعضا در قبال دادن اجازه کار به ماموران شهرداری وجهی پرداخت می‌کنند، در صورتی که با این کار موجب گسترش پدیده دستفروشی می‌شوند.

بک تولید کننده پوشاک هم گفت: تولید پوشاک چندین برابر تقاضاست. طی سال‌ها اخیر تولید پوشاک آنقدر کاهش یافت که برخی تولیدکنندگان دیگر تقاضایی برای تولید ندارند.

رمضانی گفت: شرایط بازار پوشاک عید امسال متعادل نیست. گویا اکثر مردم دیگر لباس نمی‌خرند. برخی خانواده‌های ایرانی ترجیح می‌دهند پوشاک خود را از دست فروشان، مزون خانگی و شبکه‌های آنلاین تهیه کنند.

او ادامه داد: حتی شب عید هم تاثیری در رشد تقاضا نداشت و برخلاف سال‌های قبل از کرونا بازار تکان نخورد. وقتی قدرت خرید آنقدر کاهش یافته که مردم از نیاز غذایی خود می‌زنند، نمی‌توان انتظار بازگشت رونق به بازار پوشاک را داشت.

وی افزود: به‌رغم اینکه تورم پوشاک کمتر از مواد غذایی بود، اما چند مولفه دست به دست هم دادند که فروش پوشاک ایرانی کاهش پیدا کند.

وی توضیح داد: شبکه‌های زیرزمینی بخش توزیع پوشاک را در دست گرفته‌اند. این‌ شبکه‌ها اکثرا کالاهای قاچاق را می‌فروشند. بخشی از مراکز اصلی توزیع را در اختیار دارند.

رمضانی با اشاره به باب‌شدن فروش آنلاین پوشاک بیان کرد: برخی فروشگاه‌های آنلاین به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی کالای قاچاق و مسافری توزیع می‌کنند. متاسفانه هیچ نظارتی هم بر فروش شبکه‌های آنلاین یا دست‌فروشی وجود ندارد.

او تصریح کرد: اخیرا قاچاق کالاهای مسافری رونق پیدا کرده است پوشاک بنگلادشی بازار را به قبضه درآورده‌اند. همین مساله در بازار پوشاک ایران تاثیر گذاشته است. هر چند تولیدکنندگان پوشاک به‌روز تولید می‌کنند، اما به دلیل گرانی از آن‌ها استقبال نمی‌شود.

وی در پایان گفت: شرایط اقتصادی مردم اجازه خرید لباس‌های نو را نمی‌دهد. گویا بخشی از مردم برای خرید لباس عید به سراغ دست‌فروشان که عمدتا کالاهای قاچاق و ارزان‌تری است، رفته‌اند.

پژوهشگر اجتماعی و جامعه شناسی هم گفت: یک بعد اجتماعی مسئله دستفروشی مردم و شهروندان هستند که تقاضای خرید از دست فروشان را دارند و کالای مورد نیاز خود را با قیمت مناسب تری از آنها می خرند اما این تقاضای مردم می تواند از سوی شهرداری ها مدیریت شود تا عاملی برای کاستن زیبایی شهر نشود.

معصومه زارعی با اشاره به اینکه دستفروشی و دستفروشان مراتب مختلفی دارند، گفت: در مواردی دستفروشی روی دیگر تکدی گری است و افرادی با این ابزار دنبال تکدی گری هستند و در مقابل دستفروشانی که غرفه های تعریف شده دارند و در فضاهایی مشخص فعالیت می کنند هم وجود دارد، در مواردی فروشندگان مغازه ها با توجه به استقبال بیشتر مردم از دستفروشان بخشی از اجناس خود را به افراد قابل اطمینان می دهند، تا از این طریق فروخته شوند.

وی با اشاره به اینکه افزایش دستفروشی ارتباط مستقیمی با رفاه و معیشت جامعه دارد، بیان کرد: بر اثر شیوع ویروس کرونا بسیاری از صاحبان مشاغل شغل خود را از دست دادند و بیکاری بیشتر و معیشت سخت تر شد بنابراین برای خیلی از افراد دستفروشی پناهی برای امرار معاش شده است.

وی با اشاره به دستفروشی بانوان اضافه کرد: در شرایطی که بیکاری بیشتر شده و خانواده در تامین معیشت با مشکلاتی مواجه می شود خواه زن سرپرست خانوار باشد یا نباشد برای تامین هزینه های زندگی مشارکت می کند و از آنجایی که زنان سرمایه کمتری دارند برای شروع کاری با منزلت اجتماعی بالاتر به دستفروشی روی می آورند و دستفروشی راهی در دسترس‌تر است.

وی ادامه داد: در دستفروشی بانوان گاه مشاهده می شود فرد از مهارت هایی که دارد بهره می گیرد و سعی می کند از طریق آنها امرار معاش کند و با بساط کردن اقلامی معیشت خانواده را کمک کند که این افراد اگر مورد حمایت قرار گیرند و به برخی مهارت های الکترونیک فعالیت در فضای مجازی برای عرضه حاصل کار خانگی و مهارت های خود دست یابند می توانند به کرامت بیشتری برسند.

این جامعه شناس یادآور شد: به منظور پیشگیری از آسیب های اجتماعی احتمالی پیرامون دستفروشی زنان می توان محیط های مناسب و بازارچه های مخصوصی مبتنی بر روش های علمی و اقتصادی برای آنها در نظر گرفت در کنار آموزش هایی به منظور ارتقای مهارت آموزش هایی به آنها داده شود تا با کرامت بیشتری فعالیت کنند.

زارعی گفت: در غیاب تامین اجتماعی پایدار که از سوی نهادهای حمایتی باید صورت گیرد این زنان که در سطوح پایین تر مشاغل از جمله دستفروشی مشغول به کار هستند بیشتر در معرض آسیب قرار می گیرند در صورتی که با حمایت اعم از مالی و آموزشی از برخی آسیب های اجتماعی می توان پیشگیری کرد.

وی در پایان گفت: دستفروشان چه مرد و چه زن به دنبال تامین معاش خود به شکلی شرافتمندانه هستند، که اگر فضای مناسبی از محیط شهری را به آنها اختصاص داد و حضور آنها در خیابان پذیرفته شود ادامه کارشان میسر می شود، با نگاهی ادغام‌گرا باید طوری برنامه‌ریزی کرد که سهم هریک از این گروه‌ها از اقتصاد شهری داده شود، در فضاهای شهری طوری برنامه‌ریزی شود تا دست‌فروش که مشتریان خاص خود را دارد مانع کسب مغازه‌دار نشود و مغازه‌دار واقعیت دست‌فروش را بپذیرد و هایپرمارکت‌ها نیز حد و حدود خود را داشته و سهم مغازه‌دارها را تصرف نکنند، برخلاف تصور رایج، دست‌فروش‌ها رقیب مغازه‌دارها نیستند بلکه این فروشگاه‌های زنجیره‌ای هستند که کسب و کارهای خرد را به خصوص در شهرهای کوچک را از رونق می اندازند

یک فعال کارگری هم گفت: دستفروشی به عنوان یک حرفه و کسب و کار غیر رسمی روز به روز در حال گسترش است و فارغ از معایب و مزایای آن، از سدّ معبر و مزاحمت‌های گاه و بیگاه برای مشتریان و فروش اجناس تقلبی و بی‌کیفیت گرفته تا ارزان و در دسترس بودن اجناس، پدیده‌ای رو به رشد در جامعه به شمار می‌رود که نگاه‌ها و بازخوردهای مختلفی نسبت به آن وجود دارد.

وی افزود: کارشناسان اقتصادی و فعالان حوزه کار ریشه‌های دست فروشی را در صنعتی شدن جوامع، رشد شهرنشینی، ناتوانی در ایجاد شغل رسمی، نابرابری و فقر عنوان می‌کنند و معتقدند که آمار بالای بیکاری و عدم تناسب میان دستمزد و هزینه‌های زندگی موجب شده تا افراد به این قبیل مشاغل سوق پیدا کنند

وی در پایان تصریح کرد: با این حال عده‌ای از پدیده دستفروشی به عنوان یک معضل اجتماعی نام می‌برند که نباید ساماندهی شود چون می‌گویند این کار به آن رسمیت می‌بخشد و بر جنبه‌های آسیب شناختی و بزهکاری آن تاکید دارند در صورتی که تنها بخش کوچکی از این افراد ممکن است مجرم و متقلب از آب درآیند. در هر حال عدم ساماندهی و تامین زیرساختهای لازم در وهله اول برای دستفروشان و سپس برای شهروندان مشکل آفرین خواهد بود

حمزه ای جامعه شناس دیگری هم در خصوص موضوع گزارش ما گفت: در روزهای پایانی سال، اعیاد مختلف و زمان برگزاری جشن‌های عمومی، بحث دست‌فروشان اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. برای روشن‌شدن بیشتر موضوع، نکاتی را مطرح می‌کنم. نخست اینکه دست‌فروشی محدود به بی‌کاران و گروه‌های کم‌درآمد نیست و تنوع زیادی در میان آنها وجود دارد. طبقه متوسط و کسانی که دارای تحصیلات عالیه هستند، معلولان، مغازه‌داران، افراد معتاد و… نیز دست‌فروشی می‌کنند. در روزهای خاصی از سال، اغلب مغازه‌داران و اصناف نیز با به‌خدمت‌‌گرفتن فروشندگان، کالاهای خود را در کنار یا روبه‌روی مغازه خود به فروش می‌رسانند و گاه نیز مغازه‌داران محیط پیاده‌روی اطراف را اجاره و در قبال مبلغی در اختیار برخی افراد قرار می‌دهند. به عبارتی در برخی خیابان‌ها و پیاده‌روهای پررفت‌وآمد، اغلب دست‌فروشان همان مغازه‌داران هستند. بنابراین شاهد پدیده‌ای با عنوان مغازه‌دار-دست‌فروش هستیم. دوم اینکه از نظر اغلب خریداران و مصرف‌کنندگان، دست‌فروشان در خیابان نه‌تنها معضل به شمار نمی‌آیند، بلکه باعث رونق و شور و شوق در خیابان و کاهش قیمت‌ها هستند و به نوعی در جهت منافع مصرف‌کنندگان حرکت می‌کنند.

وی ادامه داد:در نزد اغلب افراد، دست‌فروشی در راستای تأمین نیاز مردم است و امکان انتخاب‌های بیشتری برای خریداران فراهم می‌کند و در عین حال موجب خسارت به افراد دیگر (مغازه‌داران) نمی‌شود. برای مثال، برخی افراد کم‌درآمد و فقیر جامعه در صورتی که دست‌فروشان میوه نباشند، قادر به خرید میوه از مغازه‌ها نیستند. اما برای شهرداری‌ها دست‌فروشی چهره زشتی به شهر می‌دهد و مخل نظم در عبور و مرور است. بنابراین تصور اغلب مردم درباره دست‌فروشی با رویکرد شهرداری و اصناف تفاوت دارد و اغلب مردم نوع برخورد شهرداری‌ها با دست‌فروشان را نمی‌پسندند و ناروا می‌دانند و اهانت به آنها را حرکتی غیرانسانی تلقی می‌کنند. درحالی‌که مدیران شهرداری و اصناف معتقدند با دست‌فروشان به مثابه اختلال در نظم شهر و قانون‌شکنان باید با شدت بیشتری برخورد کرد.

وی تصریح کرد: از نظر برخی پژوهشگران، افزایش روزافزون عمل دست‌فروشی ریشه در قوانین و مقررات سخت‌گیرانه اصناف دارد. تصمیم‌گیران بسیاری از اصناف مخالف ورود افراد جدید و خلاق به صنف هستند و با انواع بهانه‌ها، مانع ورود افراد جدید می‌شوند.

حمزه ای افزود: انحصاری‌شدن اعطای مجوز زمینه‌ساز چنین مسئله‌ای است. در چنین مواقعی، مداخله دولت لازم است تا اطمینان حاصل شود که سازوکارهای برخی اصناف منجر به انحصار نمی‌شود.

اما مسئله مهم در‌خصوص دست‌فروشی، ساماندهی آن است. اغلب ساماندهی به معنای دور‌‌کردن افراد از خیابان‌ها و معابر اصلی شهر تلقی شده؛ بنابراین با واکنش منفی این گروه همراه است. این‌گونه تصور می‌شود که با ساماندهی دست‌فروشان می‌توان تهدید را تبدیل به فرصت کرد و با ساماندهی درست مسئله، هم تعارض منافع بین دست‌فروشان و مغازه‌داران را حل کرد و هم عادلانه رفتار کرد. ساماندهی به این معنا که شهرداری‌ها مکان‌هایی غیر از پیاده‌روها برای دست‌فروشان ایجاد کنند تا آنها بتوانند با خیال آسوده‌تری اقدام به مبادله و معامله کنند. اما این راه‌حل نیز چالش‌هایی دارد. مسئله اول جایابی مکان ساماندهی است. در اطرف و نزدیک خیابان‌های اصلی که معامله و خرید و فروش رونق زیادی دارد، مکان‌های خالی برای اختصاص به این کار وجود ندارد و اغلب مکان‌هایی که به ساماندهی اختصاص می‌یابد، دور از بازار اصلی و خیابان‌های پررفت‌وآمد است و دست‌فروشان از این مکان‌ها استقبال نمی‌کنند. مسئله دوم این است که در برخی موارد، مغازه‌داران و اصناف تبدیل به دست‌فروشان می‌شوند.

وی در پایان گفت: به نظر نمی‌رسد این پدیده هیچ راه‌حل قطعی در شرایط فعلی اقتصاد و تحریم ظالمانه آمریکا داشته باشد و لازم است همه سازمان‌ها، نهادها و افراد جامعه با دست‌فروشان با بردباری و سعه صدر برخورد کنند.

payamgooyesemnan